Znaczenie dzieła Kopernika znane jest wszystkim, ale dotyczy czasów odległych oraz tematyki jednak egzotycznej, wyraźnie naukowej. Przybliżenie postaci Kopernika nie jest dzisiaj sprawą łatwą, a podjął się go w roku 1937 polski astrofizyk, Jeremi Wasiutyński, przy tym opracowanie zostało z miejsca wyróżnione jako najlepsza publikacja roku (przesławne „Wiadomości Literackie” pod znakomitą redakcją Mieczysława Grydzewskiego). Autor wkrótce wyjechał do Norwegii, gdzie zrobił doktorat i spędził resztę swego długiego, blisko stuletniego życia. Jego dobrze rozpoznawalna osoba − otrzymał po doktoracie dożywotnie stypendium naukowe − doczekała się w Norwegii świetnego powrotu do świadomości ogółu dzięki znakomitemu tłumaczeniu dzieła, co było bezpośrednią konsekwencją ponownego jego wydania w Polsce w 2007 roku.

Wstęp do nowego wydania −8 Jeremi Wasiutyński in memoriam8 − napisał Lech Sokół, związany z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, profesor Akademii Teatralnej, były ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Królestwie Norwegii i w Islandii. Czytamy tam, że „Jeremi Wasiutyński był jedną z najbardziej wybitnych postaci w polskim środowisku emigracyjnym w Norwegii”. W zakończeniu swojej wypowiedzi pisze: „W uniwersalizmie jego zamierzeń nauki łączyły się także z literaturą, jak niegdyś niejednokrotnie bywało. Można by odnieść do niego jako autora określenie, jakie ukuł kiedyś Friedrich Nietzsche i które pozostało w kręgu myśli nietzscheańskiej: filozof‑artysta. Nawet język pisarstwa ściślej filozoficznego Jeremiego Wasiutyńskiego nosi charakter literacki, a przekonanie o niewyrażalności bezpośredniej wielu z poruszanych przez niego zagadnień, których sens można jedynie sugerować, zdradza być może postsymbolistyczną proweniencję. Szedł samotnie i pewnie swoją drogą, nie oglądając się na mody i tendencje intelektualne minionego stulecia z podziwu godną odwagą. Reprezentował tradycję już bodaj nigdzie poza Anglią szerzej nie spotykaną: przysługuje mu miano niezależnego uczonego, independent scholar. Był sam sobie naukowym «sterem, żeglarzem, okrętem»”.

Wydawcą dzieła jest ambitne Klokkhammer Forlag. Prace wymagały konsultacji, tłumacz liczącego 686 stron dzieła, Gunnar Ar­ner­son, napisał we wstępie: „Kieruję szczególne podziękowania do Ole Michaela Selberga, wcześniejszego wykładowcy języka polskiego na Uniwersytecie w Oslo, za nieocenione i zawsze życzliwe wsparcie, zwłaszcza w zakresie kwestii językowych, przy tym nie tylko polskich. Wniósł on cenny wkład także do przekładów z łaciny oraz z fragmentów dawnego języka niemieckiego”.

To fascynująca lektura, przedstawia zarówno postać uczonego, czasy, w których żył, jak i przystępne wprowadzenie w koncepcję naukową Kopernika. Warto podkreślić, że napisanie jej wymagało przewertowania olbrzymiej ilości materiałów źródłowych i dokumentów w różnych językach.

Majestatyczny budynek biblioteki położony jest w pięknej części miasta, niedaleko Pałacu Królewskiego i parku, przy jednej z głównych ulic (jeszcze niedawno Drammensveien), obecnie nazwanej ulicą Henrika Ibsena, z numerem 110. Na ścianach malarstwo tak wspaniałych artystów norweskich, jak Emanuel Vigeland czy nie mniej sławny Per Krohg.

Prezentacja w Bibliotece Narodowej odbiła się szerokim echem i przyniosła szereg wnikliwych wypowiedzi prasowych. Vårt Land w dziale Kultura i idee cytuje z książki: „Podczas gdy najmocniejszym przeżyciem chrześcijanina uprzednio była mistyczna konfrontacja z oślepiającym słońcem wewnętrznym, człowiek renesansu zaczął w zapamiętaniu wychwalać zewnętrzne słońce jako obraz Boga. Stworzony przez Mikołaja Kopernika system heliocentryczny był owocem nagłego wzbudzenia religijnego podziwu dla nieba zewnętrznego i jego najdoskonalszego, logicznie usystematyzowanego wyrazu”. Dag og Tid („Dzień i Czas”), pismo które zdobyło w 2017 roku prestiżową nagrodę Fritt Ord (Wolność Słowa), pisze: „Pierwszy raz otrzymaliśmy obszerną biografię o człowieku, który dał nam heliocentryczny obraz świata”. Pod intrygującym tytułem Zainspirowany Euklidesem pismo rozwija wyczerpująco wątki książki, zwłaszcza biograficzne, od młodzieńczych lat pobierania nauk w Krakowie, po studia we Włoszech i pracę na wysokich stanowiskach urzędowych w Polsce. Podkreśla, że heliocentryczny model Kopernika należy do kluczowych hipotez naukowych w dziejach.

W bogato, kolorowo ilustrowanym wielkanocnym kwartalniku katolickim St. Olav ukazał się artykuł redaktora naczelnego Nilsa He­yer­dahla Polski kanonik odmienił nasze widzenie świata. Heyerdahl ciekawie zauważa, że właściwie nie wie, który z dwóch Polaków fascynuje go bardziej: biograf czy bohater biografii. „Przeważnie ludzie wiedzą, kim był Kopernik i czego jego dzieło dotyczyło. O Wasiutyńskim nie słyszało tak wielu, był polskim matematykiem, fizykiem, astronomem, psychologiem i filozofem, który został Norwegiem. Przyjechał do Norwegii w roku 1937, mając lat trzydzieści, aby studiować pod kierunkiem światowej sławy astrofizyka Sveina Rosselanda, nauczył się biegle języka norweskiego i działał w tym kraju do swojej śmierci. Jego pisarstwo jest niezwykle obszerne i ma wyraźnie profesjonalny profil: Wasiutyński poszukiwał powiązań i ujęcia całościowego tam, gdzie poszczególne kierunki nauk zajmują się swoimi własnymi, wysoce specjalistycznymi i często wyizolowanymi tematami. Zanim przyjechał do Norwegii, napisał to niezwykle gruntowne opracowanie o Koperniku, uznane za najlepszą książkę roku [przez «Wiadomości Literackie»]. Teraz, po osiemdziesięciu latach nareszcie wydaną po norwesku, przełożoną ze znakomitym wyczuciem stylu przez Gunnara Arnesona. To rewelacja” − zakończył swoje rozważania Nils Heyerdahl.

Jeremi Maria Franciszek Wasiutyński urodził się w Warszawie 58 października 19088 roku, a zmarł 88 kwietnia 20058 roku w Oslo. Pochowany został w grobie rodzinnym na Powązkach 25 kwietnia 20058 roku.

Do Norwegii przyjechał w 1938 roku. Zdecydował się na bliższe zapoznanie się ze8 Skandynawią i północną Europą. Faktycznie dotarł aż do Grenlandii (mam przewspaniałą skrzynię z drewna z Jego inicjałami, przez Niego samego wykonaną, którą miał na Grenlandii!), przy tym wybrał się na dłuższą pieszą wyprawę zupełnie sam w tym tak egzotycznym kraju. Każdy, kto ma jakieś obeznanie z Daleką Północą, wie, że takiej podróży nigdy się nie zapomina. Pasjonowały go dzieła Ibsena, wczuł się w życie Norwegii dogłębnie.

Zapamiętamy dr. Wasiutyńskiego jako niezwykle ciepłego i przyjaznego naukowca oraz dobrego, zaufanego, widywanego niemal codziennie sąsiada, przyjaciela domu. Był osobą znaną, w albumie Mortena Krogvolda, wybitnego artysty fotografika norweskiego The8 crucial moment (Decydujący moment), znajdziemy wśród wielu sław światowych polskie nazwiska Witolda Lutosławskiego, Krzysztofa Pendereckiego, a także Jeremiego Wasiutyńskiego.

Zostawił po sobie bogaty dorobek w publikacjach, wyszczególniany obecnie z okazji prezentacji jego dzieła − w Dagbladet Fredrik Wandrup wspomina, że będąc młodym człowiekiem, odziedziczył po starej ciotce zdumiewające dzieło w trzech tomach, które było rodzajem uniwersalnego wprowadzenia do świata i historii, w przekładzie: Świat i geniusz. Od ukształtowania systemu słonecznego do dzisiaj. Wymienia też Dramat kosmiczny i sny o królewskiej drodze na progu nowych czasów. Mogę jeszcze dodać, że lista publikacji jest znacznie szersza, w tym scenariusz filmowy Fabryka ludzi (drukowany w piśmie „Sztuka Filmowa”) czy Wstęp do historii człowieka, publikowany w „Twórczości” (1947, nr8 2). Jest też szereg publikacji ściśle fachowych, jak Astronomia ogólna, wydana w Warszawie w latach 1932−1936, Studies in Hydrodynamics & Structure of Stars and Planets − rozprawa doktorska (Norweska Akademia Nauk, 1946), Geniusz i siły nadprzyrodzone (Oslo8 1950) czy The Dynamic Constitution of the outer layer of the Sun („Annales d’Astrophysique”, tom8 21, 1958). Już w okresie po porzuceniu działań w astronomii na rzecz studiów nad syntezą wygłosił dwa wykłady uniwersyteckie, opublikowane w czasopiśmie „Ergo” pod tytułami Globalny kryzys ludzkości i rola nauki oraz Droga do światowej cywilizacji. Był pełen pomysłów, nawet gdy zbliżał się do 100 lat. W 2002 roku wydawnictwo Solum wydało jego książkę Mowa Boga: od metakosmicznych początków do nadchodzącego kryzysu globu ziemskiego w poszukiwaniu ludzkiego rozumienia, a w 2003 roku Słoneczne misterium. Dociekania dotyczące czasowego i wiecznego tła powstania nowoczesnej cywilizacji. Wśród planów były jeszcze, mające się ukazać w roku 2005 trzytomowe dzieło Świat i geniusz oraz zbiór Droga o świcie, tego jednak już się polskiemu filozofowi nie udało dokonać.

Wydanie książki o Koperniku stało się inspiracją dla szerokiej fali wspomnień jego bogatej i unikalnej działalności, zarazem stając się okazją dla ukazania Polski jako kraju, gdzie zainicjowano jeden z największych przewrotów intelektualnych w dziejach.