Ale także w Tallinnie, spoglądając na horyzont, który nieuchronnie niesie myśli w kierunku drugiego – helsińskiego – brzegu Zatoki Fińskiej. Lub na murach zamku w estońskiej Narwie, z których tak dobrze jest widoczna cała „wielkość” Rosji, polegająca na całkowitej niemocy ogarnięcia przestrzeni publicznej w znajdującym się na drugim brzegu granicznej rzeki Iwangorodzie. Albo w Malhowicach niedaleko Przemyśla, gdzie wzrok czołga się po łagodnych wzgórzach po lewej, aż utknie na Niżankowicach po ukraińskiej stronie granicy – lub też przekraczając najbardziej sielankowe przejście na całej granicy polsko-ukraińskiej w bieszczadzkim Krościenku, niedaleko Ustrzyk Dolnych.

Albo na samotnym peronie wśród lasów, w litewskiej Mockavie, podczas przesiadki z wagonu kolei litewskich LTG do polskiego PKP Intercity w ramach podróży z Wilna do Krakowa. Czy też chociażby w leniwe słoneczne popołudnie w słoweńskim Piranie, gdzie na nagrzanych słońcem i wyślizganych przez czas i setki tysięcy kroków kamiennych płytach nabrzeża Punty – wąskiego półwyspu, na którym leży pirańska starówka – obserwuję fale Zatoki Pirańskiej i wsłuchuję się w krzyki mew oraz wielojęzyczny gwar dookoła i zastanawiam się, co sprawia, że ta nadadriatycka sielanka akurat tutaj jest słoweńska, po lewej zaś stronie rozpościerającej się przed oczyma obszernej zatoki przybiera formę „chorwackości” w Savudriji – lub „włoskości” w Trieście po prawej stronie horyzontu.

W miejscach takich jak Gorycja i Nova Gorica na pograniczu włosko-słoweńskim oraz na mostach Przyjaźni lub Wolności nad Olzą – które łączą (dzielą) Cieszyn i Český Těšín – te pytania przybierają natomiast już formę niemalże obsesji lub co najmniej manifestu. Kiedy odwiedzam te miasta, nie potrafię się pozbyć uczucia, że granica i pytania, które w sposób naturalny wywołuje już poprzez samą swoją obecność, definiują rzeczywistość w sposób bardziej istotny niż narracje narodowe, które ma rzekomo rozdzielać. Nie wiem, jak sobie z tym radzą ludzie naznaczeni syndromem pogranicza już przez sam fakt zamieszkania w takim Českým Těšínie (jak mój przyjaciel Roman) lub Novej Goricy (jak mój przyjaciel Miha). Jakoś sobie jednak z tym radzić trzeba, chociażby po to, aby podjąć próbę opisania zjawiska zanikającej granicy – która jednak, nawet niewidoczna, przecież tak naprawdę nigdzie nie znika i nadal zadaje mnóstwo pytań, na które wciąż należy poszukiwać odpowiedzi.