Niebawem pojawiła się szansa na osobistą rozmowę we Frankfurcie nad Menem. Herbert pisze bowiem z Londynu 8 października 1963 roku o swych planach podróży do Niemiec:

Autor Struny światła i jego tłumacz osobiście poznali się kilka miesięcy wcześniej – w listopadzie 1964 roku we Frankfurcie. Od tej chwili prywatny, a nawet intymny ton ich listów brzmi o wiele silniej. Herbert pisze z Wiednia 3 lutego 1965 roku:

Potężny blok listów, które krążyły latami pomiędzy obydwoma respondentami, nie jest jednak wyłącznie dokumentem ich relacji – zawierającej w sobie także takie dramatyczne elementy jak narastające nieporozumienia, gwałtowne zerwanie i przejmujące wyznanie poety w liście z 11 lutego 1995 roku:

Zatem dzieje relacji dwóch indywidualistów to ważny wątek omawianego tomu. Jeszcze ważniejszy – zwłaszcza dla obserwatorów sceny literackiej i dla historyków literatury – jest jednak pasjonujący dialog obu respondentów o współczesnej literaturze i – szerzej – o współczesnym świecie literackim. Dialog, w którym przeglądają się zarówno sylwetki twórcze Dedeciusa i Herberta, jak i ówczesne uwarunkowania rynkowe, kulturowe, a nawet polityczne. Swej pracy translatorskiej i popularyzatorskiej Dedecius nadawał przecież sens dużo szerszy niż tylko opanowanie pewnego sektora czytelniczego rynku. Wpisywał ją w imponujący swym rozmachem projekt społeczno-polityczny. Trudno wręcz wyliczyć wszystkie zasługi tłumacza dla idei pojednania między narodami polskim i niemieckim po doświadczeniach drugiej wojny światowej.

Wypada też zaznaczyć, że „Czarodziej z Darmstadt” umiejętnie angażował w swój projekt wielu polskich literatów, powierzając im zresztą rozmaite role – w tym zadania tłumacza poezji niemieckiej na język polski. Tak było właśnie w przypadku relacji ze Zbigniewem Herbertem, który w jednym z listów z 1965 roku tak oto zwierza się przyjacielowi:

Jak się przekonujemy, zagłębiając się w kolejne listy, Herbert bardzo dobrze rozumiał wspomnianą, wielką ideę swego przyjaciela. W liście poety z 31 października 1963 roku czytamy m.in.:

Lektura listów Herbeta i Dedeciusa dostarcza zatem świetnego materiału do refleksji nad tym, w jaki sposób i jak dalece twórczość autora polskojęzycznego może przeniknąć w obszar niemieckojęzyczny i w tym sensie służyć sprawie pojednania dwu kultur. Współczesna translatologia poucza, że podobny proces nie jest możliwy bez całej serii zabiegów oswajających obcość wierszy tłumaczonego poety. Tłumacz, agent literacki, wydawca, krytyk (i wielu innych uczestników sceny literackiej) starają się pokonać istniejące bariery – kulturowe, społeczne, ekonomiczne – utrudniające bądź wręcz uniemożliwiające akceptację twórczości nieznanego autora w obcym mu systemie literackim. Czy trzeba dodawać, że Karl Dedecius starał się pełnić wobec poezji Herberta niemal wszystkie z wyżej wymienionych ról i że angażował się w nie z pasją i zaangażowaniem więcej niż heroicznym? Niech drobnym świadectwem – spośród licznych – będzie tu fragment listu z 10 czerwca 1965 roku:

Listy Dedeciusa pełne są zatem różnego rodzaju wyjaśnień. Translator czuje się w obowiązku wytłumaczyć się autorowi zarówno ze swego życia, jak i z tłumaczeń wierszy. Zabiega o to, by poeta przyznał, że celem przekładu jest nie tylko znaczeniowa ekwiwalencja tekstów, lecz także, a nawet przede wszystkim, próba osadzenia przełożonego wiersza na niemieckiej scenie literackiej. Herbert nie do końca zdawał sobie zrazu sprawę z intencji tłumacza, lecz mimo zastrzeżeń wysoko ocenił antologię Lektion der Stille – dzięki której debiutował na rynku niemieckim. W swym pierwszym liście do Karla Dedeciusa (z 20 września 1959 roku) pisał:

Odpowiadając, w liście z 30 października, antologista zmuszony był wskazać podstawowe kryteria, którymi się kierował. Podkreślił, że starał się respektować horyzont oczekiwań niemieckich odbiorców literatury. Tłumaczył, że myślał o wierszach polskich „w takim wyborze, który najlepiej trafi do zachodnioniemieckiego czytelnika”. Odwołał się do głosów krytyki wskazującej, że teksty antologii „trafiły w środek niemieckiego pojmowania rzeczy”. Wspomniał, że ogromy sukces zbioru usunął „pryncypialne przeszkody między polską poezją współczesną i niemiecką krytyką”. W nieco późniejszym liście (z 15 kwietnia 1967 roku) zaznaczył: „Staram się tak pisać, żeby wzbudzić zainteresowanie (znając mentalność niemieckich czytelników)”.

Powiedzmy więc od razu, że zabiegi translatora spotkały się z dużym zrozumieniem ze strony młodego poety. Kiedy w 1968 roku Dedecius publikuje zbiór Polonaise erotique autor Struny światła reaguje entuzjastycznie:

Owocna współpraca poety i translatora trwa zatem przez całe lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX wieku. Z tego czasu pochodzi też większość ich listów. Dla polskiego czytelnika ujmujący jest fakt, że niemal wszystkie pisane są w języku polskim, co nie jest regułą w korespondencji innych translatorów z Herbertem. Obaj respondenci stopniowo wypracowują zresztą dla potrzeb swej listownej rozmowy specjalny idiom konwersacyjny, pełen osobliwego wdzięku i językowego humoru – stosują zabawne rusycyzmy, zręcznie grają idiomatyką polską i łacińskimi sentencjami, obaj starannie wybierają też kartki pocztowe, a poeta okrasza niektóre listy rysunkami. Wszystko to mogłoby sugerować, że w ich listach dominuje prywatność, a oni sami prezentują się – sobie nawzajem i nam – poza wyznaczonymi im rolami społecznymi. Tak jednak nie jest. Choć nie brak w ich listach spraw drobnych, dotyczących życia rodzinnego, uciążliwości powszednich obowiązków, stanu zdrowia itp., to jednak na pierwszy plan zawsze wysuwają się zagadnienia bezpośrednio związane z twórczością i życiem literackim. Omawiana korespondencja nie tylko odsłania „kuchnię literacką” obu pisarzy, lecz także jest bezcennym źródłem wiedzy o niemieckim rynku książki i formach dystrybucji prestiżu.

[…]

[Dalszy ciąg w numerze.]