„Transformacja 1989 roku we współczesnej literaturze bułgarskiej” – taki był temat okrągłego stołu z udziałem nie tylko literaturoznawców, lecz także antropologów i kulturoznawców, którego tematykę i przebieg omówił na łamach tygodnika „Literaturen Westnik” (nr 44 z 15–21 grudnia 2021 roku) Nediałko Żelew. Na spotkanie składały się dwie dyskusje panelowe: Socjalizm i transformacja oraz Postacie transformacji (temat obejmujący nie tylko literaturę, lecz także dramaturgię i kinematografię). W referatach poruszano takie charakterystyczne dla literatury poświęconej transformacji zjawiska, jak odejście od klasycznego, „epickiego” podejścia do powieści, stosowanego do tego typu tematów w poprzednich okresach; szukanie nowych możliwości gatunkowych; rezygnacja z szeroko zakrojonych, uogólnień na rzecz zróżnicowanych, często fragmentarycznych punktów widzenia; postrzeganie samej transformacji jako procesu dojrzewania – w planie zarówno osobistym, jak i historycznym.

Problematyce przekładów i przekładoznawstwa poświęcona była natomiast konferencja Przekład między koniunkturą a misją. Posttotalitarne strategie prezentacji obcych literatur w Bułgarii, która obradowała w Sofii pod auspicjami Instytutu Literatury Bułgarskiej Akademii Nauk. Wygłoszone referaty zgromadzone zostały w książce, którą recenzuje Marieta Iwanowa‑Girginowa („Literaturen Westnik” nr 39 z 10–16 listopada 2021 roku). Jednym z głównych omawianych problemów było istnienie przekładu jako samodzielnego produktu i jego funkcjonowanie w obcej kulturze, jak również zderzenie tłumacza z warunkami rynkowej realizacji tego produktu. Jak stwierdza recenzentka, „mamy tu do czynienia ze złożoną siecią czynników kulturalnych, ekonomicznych, edukacyjnych i nawet politycznych, które motywują (lub demotywują) tłumaczy literatury pięknej i naukowej i, co więcej, uzależniają sztukę tłumaczenia od serii procedur logistycznych warunkujących dotarcie dobrej książki przekładowej na rynek. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku i później nastąpił boom książki przekładowej, związany z charakterystycznym dla epoki posttotalitarnej przyspieszonym nadrabianiem opóźnień w dziedzinie wartości kulturalnych i naukowych, który stworzył i wprawił w ruch cały skomplikowany mechanizm przekład – finansowanie – rynek – recepcja”.

Pierwsza część książki zatytułowana jest Strategie przekładu i edytorstwa i obejmuje artykuły poświęcone twórczemu charakterowi przekładu, wyzwaniom stojącym przed tłumaczem oraz Wschodowi i Zachodowi jako kategoriom porównawczego literaturoznawstwa słowiańskiego; cała grupa artykułów roztrząsa kluczowe problemy łańcucha przekład – finansowanie – rynek – recepcja i działające w nim mechanizmy ze szczególnym uwzględnieniem różnych typów polityki wydawniczej oraz finansowania i komercjalizacji sztuki tłumaczenia w epoce posttotalitarnej.

Część druga – Przekład, recepcja, kontekst – zawiera artykuły prezentujące literatury obce w Bułgarii ze szczególnym uwzględnieniem czasów posttotalitarnych, jak również problemy zazwyczaj towarzyszące recepcji na terenie Bułgarii innych kultur. Mamy tu do czynienia z szeroką paletą literatur i języków: literatury niemieckojęzyczne, literatury słowiańskie (postrzegane przede wszystkim jako „małe literatury”) i literatura bułgarska w przekładzie na języki słowiańskie po 1989 roku, literatura francuskojęzyczna i włoska (tu wzajemne kontakty i przekłady rozpatrywane są na przestrzeni ostatnich stu dziesięciu lat), dalej wzajemne literackie przekłady bułgarsko‑węgierskie, ‑norweskie, ‑litewskie, ‑greckie oraz odnoszące się do języków byłej Jugosławii.

I wreszcie ostatnia, trzecia część książki, nosząca tytuł W labiryntach praktyki przekładowej wprowadza czytelnika do laboratoriów tłumaczy, przytaczając konkretne przykłady różnych problemów i decyzji towarzyszących ich pracy na polu semantycznym i leksykalno‑frazeologicznym.

Książka kładzie duży nacisk na misję tłumacza i wydawcy. Wiele uwagi poświęca również czynnikom wpływającym na dobór przekładanych książek, problemom powtórnych tłumaczeń oraz roli przekładu na polu komunikacji międzykulturowej.

W tej ostatniej dziedzinie nie do przecenienia są zasługi i dokonania pojedynczych tłumaczy, których pole działalności zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach objęło – poza samym tłumaczeniem – także popularyzację, lobbing, działania promocyjne czy wręcz marketingowe.

Nigdy dość podkreślania ich osiągnięć.

Z ostatnich dokonań w tej dziedzinie koniecznie należy wymienić bułgarski tom wierszy Bolesława Leśmiana Небесният чергар (Niebieski wycieruch) przełożonych przez Wojciecha Gałązkę i Petyra Pyrwanowa, a także zbiór rozmów przedwcześnie zmarłego krytyka Marina Bodakowa z polskimi intelektualistami, zatytułowany Още не е загинала (Jeszcze nie zginęła) i prezentujący bułgarskiemu czytelnikowi takie postacie, jak Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, Ewa Lipska, Zygmunt Bauman, Marek Bieńczyk czy Olga Tokarczuk.

Na koniec smutna wiadomość o śmierci Antoanety Popowej (1953–2022) – polonistki, uniwersyteckiej wykładowczyni języka polskiego i łużyckiego, poetki i tłumaczki, stypendystki ZAiKS‑u. Spod jej pióra wyszły kongenialne przekłady takich utworów, jak Bal w operze i Ptasie radio Juliana Tuwima, Wesele Stanisława Wyspiańskiego, wiersze Cypriana Kamila Norwida, Czesława Miłosza, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Edwarda Stachury, Agnieszki Osieckiej, liczne przedmowy i recenzje. Była wielką przyjaciółką Polski, osobą bez reszty oddaną literaturze i sztuce. Pozbawiona wszelkich ambicji materialnych, zawsze gotowa pomagać innym, nie umiała dbać o własne interesy i własną twórczość; pewnie dlatego większość jej przekładów jest rozproszona, a część bezpowrotnie zaginęła. Pozostawiła wielką lukę w polsko‑bułgarskiej literackiej społeczności i serdeczną pamięć wszystkich, którym dane ją było osobiście lub pośrednio znać.