Robert Papieski

[…]

Jeśli chodzi o warszawskie stosuneczki, wiadomości etc., to godzę się całkowicie. Są to kochani nasi troglodyci. Ja jeszcze próbuję paktować, jak chytry Ulisses, ale do czasu. To jest nie żałosne, to tylko śmieszne. Zresztą, prawie zupełnie wyszedłem z plotek, o ile pominąć Stasia Balińskiego¹, którego do nich zachęcam ze względów kuracyjnych. Bo inaczej biedaczysko zanudziłby się w ministerstwie.

Chętnie odwiedziłbym Was na wiosnę, o ile do tego czasu cicho nie umrę. Chociaż właśnie tacy „Łazarze” jak Heine² (bez proportions gardées³) żyją długo. Mam reumatyzm, chorą wątrobę, chorą krtań etc. Wobec tego urządziłem coś w rodzaju klasztoru grafomana. Wydaję książeczkę sporą Obrazy z podróży⁴. Wkrótce Ci prześlę. Chyba jest tam trochę pięknych rzeczy. Poza tym mam dwa grube tomy Od Baudelaire’a do nadrealistów⁵. Szukam beznadziejnie wydawcy. I piszę trzecią rzecz na kilkaset stron: coś między Brzozowskim, Nietzschem a… Napierskim⁶. Bardzo ciekaw jestem Twoich nowel⁷. Nie znam ani jednej.

Zresztą, czuję – mówiąc szczerze – że coraz dalej odchodzę od typu twórczości – artystycznie i uczuciowo – jaki Ty reprezentujesz. Ty pragniesz prostoty, ja – rzeczy prawie niemożliwych. No, i u nas dla nikogo. W tej francuskiej książce mojej bardzo dokładnie analizuję, tzn. rozprawiam się z Cocteau⁸, Proustem⁹, Gidem¹⁰. Likwiduję ich nawet w sobie. Ich całe założenia. Wiesz, co mam na myśli. Myślę, że i Ciebie powinno to zająć. Może nawet wpłynąć?

Pierwszy raz w życiu nie mam ochoty podróżować. Nie wiem, z czego to wynika, ale na pewno nie ze zblazowania. Może z przesycenia tylko? No i z tego „wycofania się z życia”, które u mnie zawsze pociąga za sobą pisanie. Zazdroszczę tym i nie dowierzam zarazem, którzy potrafią połączyć utile dulci¹¹.

Jeśli czego Ci zazdroszczę w obecnej sytuacji, to pogranicza Skandynawii¹². Zawsze chciałem jeździć na północ i zawsze dziwnym zrządzeniem jeździłem na południe. Ale czuję na pewno, że dopiero pod stalowo‑łagodnym niebem byłbym sobą, ja, człowiek Orientu. Już w Hamburgu budziłem się do życia. Widocznie na takich „degeneratów” à la Thomas Mann południe wpływa rozkładowo. Właśnie w Twojej Julii¹³ tak bardzo podobała mi się jej nordyjskość – jej utajona cierpkość.

Napisz mi, proszę, słówko. Nie zrażaj się tym, że Cię ostatnio dość intensywnie obgadywałem. „Genus vatum irritable est”¹⁴ (z wyjątkiem Aleksandra Wata¹⁵). Jak widzisz, robię nieudane dowcipy à la Horacy.

Pozdrawiam Cię serdecznie, Pani Hani ręce w dawnej przyjaźni całuję, a dziś szczególnie serdecznie, jako „siostrze w Prouście”¹⁶.

St. Napierski

Jestem tu od 10 dni i kuruję woreczek żółciowy. Znana Ci dobrze choroba, nudna i dokuczliwa. Ale miewam się już znacznie lepiej.

Kończę tu powieść – nareszcie – mam nadzieję, że ta pierwsza moja długa proza bardziej Ci się spodoba od wierszy. Twoją książkę bez przesady i komplementów uważam za najlepszą z Twoich prozaicznych. I najbardziej przejmującą. Pierwsza nowela [Panny z Wilka], czy też raczej mała powieść, zrobiona jest ze świetnym taktem artystycznym, ale dla mnie trochę zanadto Iwaszkiewiczowska. Za dużo accent personnel¹⁸, co zresztą może być tylko zaletą. Druga [Brzezina] jest rozdzierająco piękna. Coś jak atmosfera najdawniejszych rzeczy Hamsuna. Winszuję szczerze i bez zawiści.

Robię poza tym korektę mej „francuskiej” książki, długiej i zdaje się dobrej. Jest tam duże studium o Prouście, z pięciu składające się rozdziałów, które chciałbym zadedykować pani Hani i Tobie. Czy odpowiada to Państwu? Proszę, odpisz mi szybko, bo muszę wpisać¹⁹.

Pozdrawiam Cię bardzo przyjaźnie, Pani ręce, jak zawsze, serdecznie całuję

Meiger

PS Odpisz, proszę, pod adres warszawski.

Matka moja²⁰ zwinęła wczoraj ostatecznie mieszkanie i po grypie wyjechała pod Warszawę w celach kuracyjnych i wypoczynkowych. Chyba i ja za nią się wybiorę, bo dopiero za dwa tygodnie będę mógł osiąść w tej willi, którą renowują na gwałt. W tzw. „studio” moim dzień i noc palą się piecyki celem osuszenia. Taki nieszczęsny klimat ma ta nasza ojczyzna.

Aby skrócić to nieszczęsne tułanie się po Warszawie, ostatnio wyjeżdżałem do Krakowa. Fruwałem w obie strony. Wracałem podczas fatalnych warunków atmosferycznych, które wybuchły w drugiej części jazdy. Samolot obniżył się gwałtownie sponad chmur, myślałem, że to przymusowe lądowanie. Skończyło się na szukaniu drogi tuż ponad ziemią. To nieprzyjemne, bo wielki samolot trzęsie się na wszystkie strony jak łódeczka na morzu. Dopiero na lotnisku, po lądowaniu, odkryłem, w jaką lataliśmy okropną zawieję. Bo zima tu ostra od kilku dni.

Kraków jak zwykle bardzo był miły. Tam wszystkie sprawy kulturalne traktowane są tak na serio, niekiedy naiwnie, lecz z dobrą wolą, z entuzjazmem, z przejęciem. Wystawa grafiki czy spodziewana premiera – staje się zagadnieniem familijnym. Łatwiej się ludzie zżywają, chociaż depcą sobie po piętach. Każdą rzecz chcą odchuchać i są z niej dumni. Że oni też nie są gorsi.

Jasnorzewska wystawia za kilka dni nową sztukę. Z życia lotników, pełną uczuciowych konfliktów: Niebiescy zalotnicy²¹. Bardzo, biedactwo, przejmuje się próbami i wywiadami, które, jak twierdzi, fałszują jej słowa. Jestem ciekaw, bo nie widziałem sztuki poprzedniej²².

Nowela Lieberta²⁴. Ta biedna kobieta prześladowana jest przez nieszczęście. Nie uzyskała chwilowo stypendium obiecanego, bo spóźniła się z terminem. Na dobitkę córeczka jej nagle zapadła na wzrok i grozi jej utracenie jednego oka: podobno na tle gruźliczym. Pomagam trochę, jak się da, ale tej podstawowej niedoli zaradzić niepodobna. Czasem w tym morzu nieszczęść nie widzę wyjścia dla jednostki, która nie potrafi zasklepić się. Przypominam sobie radę Claudela²⁵, daną Rivière’owi²⁶, by wstąpił niezwłocznie do tow. Wincentego à Paulo²⁷. Właśnie przeczytałem tom Claudela, Pięć wielkich ód, pisanych w owym okresie (r. 1907)²⁸, gdzie są rzeczy zdumiewające. Chciałbym jeden z tych wielkich poematów przetłumaczyć. Chociaż nie bardzo wiem, dla kogo…

Pamiętam o Meaulnesie²⁹, mam go nawet z sobą w walizce. Ale muszę czekać na okres bardziej sprzyjający skupieniu i w ogóle pracy. W styczniu zamierzam go przeczytać z ołówkiem w ręku. Mam nadzieję, że coś z tego wyniknie, zwłaszcza że mam także rzadki jego zbiór utworów młodzieńczych ze wstępem biograficzno‑krytycznym Rivière’a³⁰. Jakie to dawne już dla nas czasy – dla nas, tych ludzi, wszystkimi fibrami związanymi z tamtą właśnie atmosferą.

Cykl Światka K.³¹ znam. Ma mnóstwo rzadkich walorów poetyckich, lecz dla mnie jest trochę za artystowski. Jest w tym fenomenalna zdolność – i wszystkie jej ryzyka. Wszystko to nie ma przecież dostatecznego pokrycia wewnętrznego: jest to popis autora; gra przedziwnie bardzo złożony i wyrafinowany instrument – tylko brak melodii. To nie są zresztą zarzuty w stosunku do niego, tylko wobec gatunku. Na próżno namawiam go do skromności i prostoty. Nie wie, czego się chce od niego.

Zbieranie materiałów po Liebercie zbliża się do końca. Jest w tym sporo mojej pracy. Obecnie wszystkie te rzeczy ogląda Wierzyński, bo sam nie odważyłem się brać odpowiedzialności. Ma to być wydanie pełne i zbiorowe³². Naprawdę należy się to mu – ze strony nas wszystkich.

Droga Pani, bardzo przyjaźnie myślę o Was wszystkich. Marysię³³ zapytuję się, jak miewa się kotek³⁴? Dla Jarosława najlepsze pozdrowienia, dla Pani serdeczne rąk ucałowanie.

St. Napierski

Droga Pani Haniu, zna Pani głęboką moją przyjaźń dla Pani. Przejęły mnie mocno niedobre wiadomości o Pani zdrowiu, nie chcę Pani banalnie pocieszać, ale pragnąłbym najszczerzej Panią przekonać, że nie powinna się Pani uskarżać na to cudzoziemskie otoczenie³⁵. Kto wie, czy nie jest nawet psychicznie wyjątkowo pomyślną sytuacją móc żyć w milieu³⁶ choćby obojętnym, z dala od ojczyzny, gdzie dzieje się tak wiele spraw, z którymi najtrudniej jest się pogodzić. Pani tęskni tutaj, bo jest Pani daleko, a każdy z nas idealizuje to sobie z dystansu. Sztywna nieruchawość i zastój kulturalny, pomimo pozorów oficjalnej ruchliwości, są tu nie mniejsze niż gdzie indziej. Większość spraw kulturalnych sprowadza się przecież u nas – wzorem, jaki obowiązuje obecnie wszędzie – do efektownych galówek. Dlatego myślę, że Pani, obdarzona tak subtelnym darem obserwacyjnym, tak wielkim wyczuciem ludzi i prądów, mogłaby czerpać wiele satysfakcji, oglądając sobie te prowincjonalnie‑duńskie stosunki. Czy nie sądzi Pani, że jest to rodzaj powieściowej pociechy?

Będąc w nieszczególnym nastroju, ciągle odkładałem lekturę Meaulnesa. Zachęcony Pani listem i pełen poczucia winy, nareszcie zagłębiłem się na nowo w tę książkę. Oczarowała mnie powtórnie z niesłychaną siłą, mało znam rzeczy o podobnej magii. Już jestem w połowie, notuję podczas czytania, z myślą o artykule. Oczywista, nie wiem, czy potrafię się jako tako wywiązać z zadania, ale w każdym razie spróbuję. Bo miłe jest mi, że Pani uważa mnie właśnie za powołanego do takiej przedmowy i chciałbym nie zawieść zaufania³⁷. W tych dniach kończę inny rozpoczęty szkic, a potem już zacznę zestawiać materiał do Wielkiej Przygody³⁸. Tytuł jest idealnie dobrany. Jeśli chodzi o drobne poprawki tekstu, to chętnie Pani służę, chociaż znając Pani przekłady z Prousta, jestem przekonany, że Pani co najmniej równie dobrze potrafi te rzeczy zrobić, jak ja. Raz jeszcze przeczytałem wstrząsająco‑piękne studium biograficzne o Alain‑Fournierze, drukowane jako wstęp do jego pism pośmiertnych (trochę fragmentów poetyckich i prozaicznych). Wyszło spod pióra Rivière’a. Nie znam równie głębokiego i jasnowidzącego dokumentu przyjaźni. Będę się nim posługiwał – bo, niestety, całości przełożyć niepodobna tak, jakby właściwie należało: ma przeszło 80 stronic.

Cieszę się bardzo, że Pani wykończyła tłumaczenie. To naprawdę satysfakcja głębsza dokonać takiej pracy. Nie umiem znaleźć słów, by oddać wrażenie czarnoksięstwa, tej magii wysnutej ze spraw najprostszych – tego wstrząśnienia, jakiego znów doznałem, zetknąwszy się z dziełem i z życiem autora w swej „bezwydarzeniowości” po stokroć symbolicznym. Ileż piękniejsze i silniejsze musiały być Pani emocje!

Droga Pani Haniu, jest prawie wiosenne powietrze, niebo delikatne, widne i łagodne oświetlenie. Zasyłam Pani najlepsze słowa przyjaźni. Jeśli mogę być pomocny, proszę przesłać rękopis (skopiowany) na moje ręce. Resztę, jeśli zajdzie potrzeba, omówię korespondencyjnie.

Następny list – po Pani odpowiedzi – postaram się napisać bardziej plotkarski, tzn. mniej nudziarski.

Ręce całuję

St. Napierski

[…]

[Dalszy ciąg można przeczytać w numerze.]