[…]

Tak, Barańczak czuł, że się spóźnił do tortu w siedemdziesięciu cząstkach i smakach. Jego szansą mógł być tylko lepszy tort, inny wybór, inna poetycka i myślowa konstelacja i włączenie do antologii zupełnie nowych, jeszcze ciepłych wierszy, których próbkę od 1977 roku znajdował po tygodnikach, jak „Życie Literackie” czy „Polityka”, i miesięcznikach, jak „Twórczość”. Ta zgromadziła w przedbiegach dziewięć (na dwadzieścia dwa) utworów, ale pracoholik dłubiąc coś pewnie na zapas, czekał cierpliwie na dopięty na ostatni spinacz nowy tomik, chcąc go przetłumaczyć i opublikować w całości. Stan wojenny 1981–1983, a następnie lata kompletnego marazmu w życiu społecznym i kulturalnym nie sprzyjały wysiłkom Szymborskiej i planom Barańczaka. Zamiast szybko zbierać do kupy ludzi na moście jak w 1926 roku Piłsudski i „krzepić serca” narodu po klęsce, Wisława razem z Kornelem, wędkarzem fanatycznym, obsesyjnym i niezmordowanym, na całe tygodnie „zaszywali się w leśnej głuszy”, czekając „na zmianę pogody”, bo – jak pisała – „Podczas sztormu to chyba nawet Conrad nie pisał”. Po perturbacjach i zawirowaniach oddaje się – słusznie chyba i roztropnie – uspokajającej prywatności, a z biwaków pokrytych rybią łuską fruną do USA, do Cambridge pomysłowe „odkrytki” (by grzebanie w listach nie opóźniało pocztowej wysyłki i doręczenia), tryskające wisielczym humorkiem. Przed Bożym Narodzeniem i Nowym Rokiem polskim zwyczajem twarze poważnieją, jak na pocztówce z 20 grudnia 1982 roku, gdzie czujność, ale bez histerii…

Przez wszystkie jałowe lata Barańczak czyta nowinki, składa w całość i pewnie już tworzy zręby tłumaczeń, co i rusz komplementując Szymborską – a to za Schyłek wieku w „Tygodniku Powszechnym” („po prostu znakomity!”), a to za „zupełnie wspaniały” Głos w sprawie pornografii opublikowany w marcowej „Twórczości” z 1984 roku. Wreszcie rodzony w mękach wojny polsko-jaruzelskiej, kłamliwej propagandy, galopującej inflacji, wiecznych niedoborów, pustych półek i głodowych kartek żywnościowych nowy, niezwykle ważny i świetnie przyjęty tomik Ludzie na moście (1986) jest gotowy. Zawsze skromna i taktowna, w swej dedykacji z 4 maja dla „Drogiego Pana Staszka”, Szymborska jakby się usprawiedliwia z chudego urobku i ślimaczego tempa „produkcji”, nękanej przez historię i katastrofy…

Z minorowego tonu całości spróbuje się wytłumaczyć w dedykacji dla szefa „Twórczości”, Jerzego Lisowskiego: „Drogi Jurku, smutne czasy, smutne wierszyki, ale bez «Twórczości» byłyby jeszcze smutniejsze – / Wisława”.

Zwłoka zwłoką, szczupłość szczupłością, smutek smutkiem, zachwyty zachwytami, ale A.D. 1986 najważniejsze było to, że – raczej pewien przychylności „Pani Wisławy” – świetny tłumacz siedział nareszcie okrakiem na całym dotychczasowym materiale poetyckim Szymborskiej i miał wszystko pod kontrolą. Był gotów stanąć w szranki nie tylko o rynek uniwersytecki – „moi studenci Panią z rozkoszą czytają (niektórzy nawet w oryginale)”, zapewniał – ale wręcz o cały amerykański, z którego można by spróbować, dzięki językowi, wychynąć na świat i już bez kompleksów wziąć pośrednio udział w rywalizacji (milcz serce!) o najwyższy wawrzyn. Ambicje tłumacza, wzmocnionego absolwentką Harvardu, doktorantką slawistyki Clare Cavanagh, mocowanie się z poprzednikami i rywalami, próby przewyższenia ich liczbą i jakością tłumaczeń („powiem zarozumiale – ale szczerze – że nasze przekłady wydają mi się ciut lepsze”), to wszystko były sprawy drugorzędne wobec tej najistotniejszej: wydobycia wielkiej poetki i wielkiej poezji z pięknego skansenu narodowego języka i przy możliwie małych stratach ukazania jej światu. Pierwszym krokiem miało być oswojenie troszkę dzikiej i niezaradnej Szymborskiej z Ameryką i Zachodem, dyskretne zainstalowanie się przy niej bez pośrednika między nią a rynkiem, nie znającym taryfy ulgowej i miłosierdzia, słowem, oddanego Sprawie impresaria-agenta… Wraz z pęczkiem przekładów z Ludzi na moście w wigilię Wigilii 1986 roku popłynie do poetki, miast opłatkowych duserów i ćwierknięć, parę ważnych, rzeczowych pytań, wyznań i zapewnień. Odtąd przez parę następnych lat tak właśnie mniej więcej będą wyglądały ich mocno fachowe – w każdym razie z jednej strony – „amerykańskie listy”, pięknie kraszone żarcikami, grami słownymi, limerykami i wyklejankami…

Nie czujemy w tych słowach – mimo amerykanizacji – żadnego podstępu, nie słyszymy żadnego Kmicica wysykującego przez zęby formuły lojalności, podejmującego grę w momencie, gdy zapewnia, skądinąd obłudnie, księcia Bogusława: „Moja fortuna przy Radziwiłłowskiej urosnąć może”. To raczej Szymborska miała wielkie szczęście – nie tylko zresztą w tej sprawie – do dobrych, oddanych jej i kochających, a przy tym niezwykle inteligentnych, twórczych i zaradnych ludzi. I Filipowicz, i Barańczak, by przy nich jedynie pozostać, byli wielkościami samymi w sobie, osobowościami pełnymi i ukształtowanymi, bogatymi i samowystarczalnymi, wielkodusznymi, bezinteresownie obdarowującymi, „pod naporem – jak powiada Nietzsche – mocy szukającej ujścia, szczęście wielkiej energii”. Barańczak, w 1972 roku młody pistolet, nabity gniewem i energią, zgłosił się sam z entuzjazmem i żarem zachwytu. W Stanach zgłosił się powtórnie – do roboty, coraz bardziej nękany i ograniczany chorobą, a przecież nieprawdopodobnie, nieludzko pracowity. Zadowolony, że pomógł, umożliwił, wypchnął na szerokie wody, że udało mu się równolegle z amerykańskim zainteresować nową dużą antologią wierszy Szymborskiej wydawcę brytyjskiego, bo to jednak jakoś bardziej po europejsku i step by step trochę bliżej do… Pół żartem, pół serio, z wrodzoną sobie galanterią i swadą, bywało, obsadzał się w roli… pomocnika i czujnego agenta:

Barańczak z serdeczną pasją, jako agent i nie-agent, robił wszystko: od copyrightów i kont bankowych autorki, po wybór okładki („Co do okładki, nie mam żadnego pomysłu” – pisała) i deliberacje nad tytułem, gdy okazało się, że Kot w pustym mieszkaniu jest zanadto osobisty, czemu po prawdzie nie należy się dziwić. W wrześniu 1993 roku na odwrocie kolejnej porcji pysznych kolaży-wyklejanek znajdziemy zamiast słynnego „Eeee…” Szymborskiej (z towarzyszącym machnięciem ręki) nadzwyczaj jasne i zdecydowane postawienie sprawy. Bywało, że budziła się w niej lwica…

Zrozumiał. Interpelacja zainteresowanej została uwzględniona i w miejscu kota znalazło się ziarnko piasku, które w kontekście całości całkiem nieźle się uzasadniało…

Ziarnko do ziarnka… Pamiętamy wszyscy Mistrza i Małgorzatę Bułhakowa i jego: „Czas już! Czas”. Jest pora siania, pora burzy i naporu, nieba w płomieniach, pora dorastania i dojrzewania; jest czas na zbieranie doświadczeń i wreszcie czas zbierania plonów. Jak wszystko na to wskazuje (a nie od rzeczy będzie w tym miejscu i momencie przypomnieć również inne poza amerykańskim ośrodki kultury i promocji tudzież wieloletni niezmordowany trud Dedeciusa, Marchesaniego, Bodegårda), w połowie lat dziewięćdziesiątych cały konwój był już gotowy – może poza samym woźnicą – do zdobywania dzikiego Zachodu, a poetycka scena czekała na Wielki Finał.

[…]

[Dalszy ciąg można przeczytać w numerze]