Alina Kuzborska
Moja Wileńszczyzna
Największe miłości literackie mojego życia – Adam Mickiewicz i Czesław Miłosz – urodzili się wprawdzie w historycznej Litwie, lecz nie byli związani z Wileńszczyzną w ścisłym tego słowa znaczeniu. Jednak przez sam fakt, że studiowali w Wilnie, pisali po polsku, pisali o Litwie, pozostali w moim sercu na zawsze. Obaj emigranci, podobnie jak ja, tylko nieco dawniej. Ich życie zawodowe na emigracji przebiegało w językach wybranej ojczyzny – Mickiewicz wykładał po francusku w College de France, Miłosz w Berkeley po angielsku. Mimo to w swojej twórczości pozostali wierni ojczyźnie-polszczyźnie oraz swojej ojczyźnie emocjonalnej, Litwie, która im dawała pożywkę duchową, nierzadko stając się tematem twórczości. Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie, polski poemat narodowy, zaczyna się słowami „Litwo, ojczyzno moja” i chociaż Wieszcz pisał o innych czasach, innych terenach, dla mego ucha brzmi to dzisiaj swojsko i naturalnie, w odróżnieniu od uszu biednych uczniów w Polsce, dla których Inwokacja może się wydawać czymś równie egzotycznym jak chociażby ballada Alpuhara z poematu Konrad Wallenrod. Jednak nie przede wszystkim za te słowa cenię Mickiewicza, co byłoby egoistycznym uproszczeniem, lecz raczej za całokształt, za jego wrażliwość i jego obecność w moim życiu, poczynając od dzieciństwa. Moja mama Helena miała fenomenalną pamięć, bez trudu recytowała poetów polskich, rosyjskich, a nawet białoruskich. Urodziła się w zachodniej Białorusi, a będąc wnuczką polskich kolonistów spod Warszawy, edukację szkolną w okresie wojennym i powojennym przeszła w trybie przyspieszonym, i to w trzech językach: zaczęła po polsku, kontynuowała po białorusku, skończyła po rosyjsku, ponieważ w tym czasie zreformowano szkoły w Białorusi, całkowicie je rusyfikując. Przytaczała wiersze w całości i we fragmentach, tak że w domu rodzinnym odbyłam pierwszą edukację humanistyczną w różnych językach. Dominował Mickiewicz, do którego zawsze można było sięgnąć, Pan Tadeusz z ilustracjami Michała Elwiro Andriollego, a Wiersze i poematy w brązowej skórzanej oprawie.
Miłosza pokochałam później. Na początku lat osiemdziesiątych
[…]
Zataczam krąg i wracam do literatury. Adam Mickiewicz, jak wiadomo, używał regionalizmów, barbaryzmów i nie uniknął błędów językowych, czego świadectwem może być jedenastotomowy Słownik języka Adama Mickiewicza wydawany przez wrocławską oficynę Ossolineum w latach 1962–1983. Czesława Miłosza znamy z nienagannej polszczyzny jako erudytę i poliglotę, który w sposób wyrafinowany przybliżył nam myśli światowej humanistyki. Jednak w Wierszach rozproszonych z lat 1957–1961 znalazła się Elegia na kłopoty z polszczyzną, w której znajdziemy swojskie słowa i określenia, takie jak te jabki, szwilpiki, skórynka, wikswa, szakaluki, odryna, karcz, czernice, brusznice, pijanice, ajer, odliga, kaban, świca, ślizyki, syta, skierdź, i wiele innych, które nie zawsze zrozumiemy bez użycia słownika. Na początku Poeta pisze:
Że
niż zagroda dla bydła i że się nazywa
gdzieś tam
złego stopnia – bo niby że szczur i pułapka […]
Z pewnością Miłosz zwalczał te zasłyszane naleciałości czy regionalizmy, jednak to, że te pamiątki zebrał w jednym wierszu, świadczy o tym, że ludzie pogranicza, nawet wybitne postacie, łatwo nie mają. I na koniec przedostatnia zwrotka – ku pokrzepieniu serc:
które poetów rodzą – rzecz jest dowiedziona.
Ale z polszczyzną u nich o tyle o ile
i zawsze jakby dystans i jakby zasłona.
[Całość można przeczytać w numerze.]
