Wydany w zeszłym roku nakładem WBPiCAK tom Rozbiór. Wiersze i poematy pod redakcją Karola Poręby i Jakuba Skurtysa, zawierający wybór utworów z poprzednich książek Oparek (oraz dwa niepublikowane wcześniej), pozwala nam zobaczyć jej dotychczasowy dorobek poetycki jako jeden spójny projekt i rozpoznać pojawiające się w nim leitmotivy. Są nimi przede wszystkim przemoc i władza, które zawsze pozostają nierozerwalnie połączone z cielesnością; Oparek często skupia się również na ich ekonomicznym, medialnym i politycznym kontekście. Splot przemocy, władzy i cielesności przybiera najwyraźniejszą, totalną formę w torturowaniu i zabijaniu, dlatego bohaterami poematów Oparek są najczęściej mordercy i ich ofiary. Jest też bardzo widoczny w kontekstach erotycznych – wszędzie tam, gdzie zmysłowa rozkosz opiera się na uległości i sile. Sadystyczna przyjemność jest głównym tematem tomu Berlin Porn, Oparek eksploruje w nim powiązania między pożądaniem a przemocą, intymnością a dominacją. Przeplata refleksje o pornografii i gadżetach erotycznych z historią seryjnego mordercy, Jacka Unterwegera („oskarżony o jedenaście zabójstw / trzy prostytutki w Kalifornii jedna w Pradze / kosmopolita!”). Charakterystyczny węzeł, przy pomocy którego Unterweger dusił swoje ofiary wyjątkowo długo i boleśnie („kolejne zwłoki znalezione w Lasku są niebieskie / kobieta uduszona pończochą pomysłowy węzeł / zaciskano i rozluźniano wiele razy”), jest omawiany podczas jednego z paneli tytułowego Berlin Porn Festival, a sam morderca bierze udział w debacie. To bardzo wymowny, nomen omen, splot – technika zabijania okazuje się przydatna w sypialni, „erotyzm pływa w śmierci”, pisze Oparek.

Zadawanie śmierci i cierpienia przekracza granice prawa i tabu, ale potrzebę brutalności daje się zaspokajać w wielu innych, akceptowalnych społecznie formach. W swojej poezji Oparek przygląda się więc zarówno seryjnym mordercom, jak i tym, którzy nigdy nie splamili się krwią, ale po powrocie z pracy z wypiekami na twarzy oglądają kilka odcinków serialu true crime. Prawo reguluje nasze działania, ale sama potrzeba pozostaje niezmienna. Możemy dbać o swoją moralność, ale ostatecznie i tak nie jesteśmy w stanie całkowicie odwrócić wzroku od zbrodni – potrzebujemy igrzysk tak samo jak chleba.

W cyklu Historia z tomu Małe powinności, który stanowi oś konstrukcyjną Rozbioru (książka została podzielona na dziesięć części osnutych wokół dziesięciu wierszy tegoż cyklu), Oparek opowiada o sprawie Josefa Fritzla – ojca, który przez dwadzieścia cztery lata przetrzymywał w piwnicy swoją najmłodszą córkę i spłodził z nią siedmioro dzieci. Cykl jest stylizowany na serial, co widać szczególnie w tytułach wierszy – Season 1 Episode 1 Wilczek, Season 1 Episode 2 Instynkt, etc. Pierwszy wiersz cyklu, jak na pierwszy odcinek serialu przystało, poprzedza ostrzeżenie o drażliwych treściach, które będą się w nim pojawiały – „*kazirodczy związek przemoc wulgaryzmy / Age 18 plus”. Częścią serialu jest też świąteczny odcinek specjalny, Gwiazdka w domu państwa Fritzlów – ironiczny komentarz do problemu komercjalizacji zbrodni w szeroko pojętej branży rozrywkowej. Co prawda „niczego o Fritzlu nie ma na Netflixie”, ale jego sprawa odbiła się głośnym echem w mediach i stała się inspiracją licznych piosenek, książek czy podcastów. Sprawy dotyczące podobnych zbrodni doczekały się zresztą ekranizacji, które cieszyły się niemałą popularnością. W 2022 roku, kiedy ukazał się tom Małe powinności, jednym z najchętniej oglądanych seriali był Dahmer, dziesięcioodcinkowa opowieść o seryjnym mordercy. Dlaczego tak bardzo lubimy oglądać historie, o których mówimy, że są „mrożące krew w żyłach”?

Oparek wskazuje na uniwersalność i trwałość form rozrywki polegających na przyglądaniu się morderstwom. „Teatr powstał po to by pokazywać śmierć / i poprzedzające ją etapy”, stwierdza w wierszu Pióra, po czym powołuje się na przykłady:

W fabularyzowanych historiach o seryjnych mordercach ofiary są jednak zazwyczaj mało ważne, pełnią drugoplanowe role, a w kulminacyjnym momencie intrygi są przedstawiane jako krojone mięso. Najważniejszym bohaterem jest ten, który trzyma nóż i z wirtuozerską precyzją zaciera po sobie wszystkie ślady. Poznajemy jego biografię (często począwszy od najmłodszych lat), śledzimy jego działania, czasem mimo wszystko trzymamy kciuki, żeby nie został złapany – dlaczego? O ile nie pochwalamy zbrodni jako takiej, o tyle historie konkretnych morderstw budzą w nas pewien podziw i fascynację, a mordercy – zwłaszcza w kontekście Stanów Zjednoczonych – urastają do rangi ikon popkultury.

Żeby zrozumieć, dlaczego tak jest, warto zwrócić uwagę na inne, historycznie wcześniejsze formy, w których wyrażała się podobna fascynacja. Analizując sprawę Piotra Rivière’a, który w 1835 roku zabił swoją matkę, brata i siostrę, Michel Foucault wspomina o tym, w jaki sposób opisywano tego typu zbrodnie w ówczesnej prasie i drukach ulotnych. W XIX‑wiecznej Francji istniał zwyczaj pisania wierszy okolicznościowych o głośnych morderstwach, składały się one z dwóch części. W pierwszej przedstawiano opis wydarzeń, w drugiej zaś „oddawano głos” mordercy, który opowiadał o swoim życiu, wyrażał skruchę, prosił o modlitwę i przebaczenie. Jak pisze Foucault, niekiedy skazany „mówił wierszem” nawet w obliczu kata, „podnosił głos, aby przekazać najlepsze życzenia sprawiedliwości, która skazała go na unicestwienie”. Te rymowane, narracyjne historyjki drukowane w jarmarcznych pisemkach miały ludyczny charakter, ale ich równie istotną funkcją było utrzymywanie ładu społecznego – zbrodniarz zawsze zostawał ukarany, a jego czyn potępiony; stanowił on wyjątek wśród ludzi prawych i moralnych, którzy czuli się zgorszeni na samą wieść o popełnionym morderstwie.

Zbrodnia, której nie da się uważać za aberrację, staje się niekomfortowa. „Incydenty to małe lusterka / w których odbija się prawdziwa przemoc”, pisze Oparek. Mrożące krew w żyłach historie to tylko mocniejsze akcenty przemocy stanowiącej codzienność. Dziewczęta przetrzymywane w piwnicach przez swoich ojców to ekstremalne przypadki zwykłej przemocy domowej, nadużywania ojcowskiej władzy. W twórczości Oparek znajdziemy więcej analogii – zbrodnie Unterwegera, seryjnego mordercy zabijającego prostytutki, to tylko ekstremalny przypadek brutalności, skutek przekonania, że można zrobić z nimi wszystko, na co ma się ochotę.

Każda wielka zbrodnia jest więc tylko przedłużeniem codziennych przejawów przemocy, której istota tkwi w naturze samej władzy, stale testującej, jak wiele jej wolno. Incydenty to wybuchy zła, które sprawiają, że w końcu zaczynamy zwracać na nie większą uwagę. Tak jakbyśmy przypominali sobie o grawitacji dopiero wtedy, gdy ktoś spadnie z kilkunastu pięter. W wierszu Warunki pogodowe Oparek opisuje działanie zła jako jeden z naturalnych procesów, immanentną właściwość świata, która jest tak samo zwyczajna i stała jak prawa fizyki.

Zło jest częścią świata i częścią nas samych. Nie da się go definiować jako braku dobra, który dałoby się załatać dobrymi chęciami. W wizji świata tworzonej w poezji Oparek zło przypomina ciemną materię – niewidoczną siłę, której istnienie zdradzają tylko wywoływane przez nią efekty grawitacyjne. Ciemna materia buzuje pomiędzy gwiazdami i planetami, zakrzywia to, co teoretycznie powinno być proste, ma ciężar, chociaż nie ma ciała: powoduje anomalie, incydenty.

O ile, jak słusznie wskazała w posłowiu do tomu mocne skóry białe płótna Julia Fiedorczuk, „pisarstwo Oparek ma w sobie coś z de Sade’a”, o tyle w przeciwieństwie do autora Justyny poetka nie uznaje siły i przemocy za wzorce postępowania ani formy adaptacji do świata, który jest z gruntu zły. Wręcz przeciwnie – zawsze staje po stronie ofiar, co jest szczególnie wyraźne w Małych powinnościach i Czerwiach. Świat ofiar z poematów Oparek przypomina jednak trochę historię opisaną w Justynie, widać paralelę między losem Julki, bohaterki Czerwi, a tytułową bohaterką powieści de Sade’a. Obie wierzyły w Boga, który jest dobry i sprawiedliwy, obie doświadczyły zła oraz przemocy. Modlitwy Julki pozostawały niewysłuchane, zarówno przez domowe Maryjki, jak i kościelne Madonny. Senna wizja, która pojawia się na końcu poematu, pozwala spojrzeć w inny sposób na kwestie dobra i zła w twórczości Oparek:

Madonna jest widziana w miejscach, które w ludowych podaniach zazwyczaj są kojarzone z działaniem złych mocy – na gościńcu i na bagnach. Mimo że zeszła z ołtarza, pozostała posągowa, jak Galatea ubrana w litanię loretańską. Jest zadziwiająco oderwana od spraw ziemskich i zupełnie niezainteresowana modlitwami maluczkich, które spływają po jej porcelanowych dłoniach. I co najważniejsze – ma takie samo spojrzenie jak Niemiec, który zgwałcił Julkę w trakcie wojny, kiedy była dzieckiem. Bóg nie jest więc dobry ani zły; jest dobry i zły jednocześnie, tak samo jak świat i człowiek.

Stawką poezji Oparek nie jest bowiem udowodnienie nam, że cały świat jest zły, pełen przemocy i cierpienia; oprócz poematów o zbrodniach, pornografii i przemocy w twórczości poetki znajdziemy wiersze o rozkoszy i zabawie, komforcie i luksusie. Punktem wyjścia tej poezji (szczególnie w debiutanckim tomie Po kostki w niebie) jest rozczarowanie wygodnym życiem nastawionym na doświadczanie przyjemności oraz dostrzeżenie jakiejś niepokojącej sfery świata kryjącej się pod jego powierzchnią. Jak zauważa Fiedorczuk, w poezji Oparek „przemoc to mroczna podściółka nowoczesności”, jej ciemny rewers.

Dostrzeżenie zła i przemocy wibrujących u podstaw naszej rzeczywistości otwiera wiele istotnych wątków, przede wszystkim rzutuje na to, w jaki sposób poetka postrzega historię (bardziej wyczerpująco o kwestii historii u Oparek piszą Poręba i Skurtys w posłowiu do Rozbioru). Jeśli nieusuwalną częścią natury świata i człowieka jest zło, to zarówno idea końca historii jako happy endu, bezczasu szczęśliwości, sytości i przyjemności pod sztandarem neoliberalnej demokracji i wolnego rynku, jak i idea nieskończonego postępu niosącego ludzkość ku coraz lepszemu życiu są tylko bajkami zakrywającymi degradację. W zamykającym Rozbiór wierszu Angelus novus Oparek nawiązuje do akwareli Paula Klee, która zainspirowała Waltera Benjamina jako alegoria naturalnej historii zniszczenia. Anioł historii patrzy wstecz i widzi tylko piętrzące się gruzy. Silny wiatr pcha go naprzód, „to, co my nazywamy postępem, to ten właśnie wicher” pisze Benjamin. Postęp, który miał być równoznaczny z poprawą naszego losu, okazuje się jedynie prędkością bez kierunku i bez celu, samonapędzającym się ruchem. „Kiedy słyszałam wycie myślałam że to moje brałam wycie za świst / zwyczajną konsekwencję tempa”, pisze Oparek w mocnych skórach białych płótnach.

Wybór tekstów zebranych w Rozbiorze pokazuje, jak Oparek bada trwałość przemocy jako struktury świata. Zło nie jest tu błędem ani wyjątkiem od reguły, lecz podstawowym mechanizmem historii obecnym zarówno w spektakularnych zbrodniach, jak i w codziennych sytuacjach. Ostatecznie największą mocą i zasługą jej poezji jest to, że unaocznia zło, które tkwi w świecie i w nas samych. Silnymi wersami wskazuje na jego konkretne przejawy, jednocześnie ciągle dąży do budowania całościowego obrazu. Rozbierając świat, Oparek pozwala nam zobaczyć jego nagą ciemność.