1.
Gdybym napisał szkic, który tu jedynie markuję, to zacząłbym od zdziwienia. Co to było? Co się stało? Kto miał rację? Kto się mylił? I jak się tu znalazłem? W tej niemocie, z której próbuję się wykpić znakiem zapytania postawionym w tytule.

2.
Przypomniałbym, że Artur Szlosarek miał bardzo mocną pozycję w pokoleniu przełomu, które wstępowało na poetycką scenę trzy dekady temu.

3.
Nie wszyscy krytycy tak myśleli. Zbigniew Bieńkowski uważał poezję Szlosarka za puste belcanto, czemu z właściwą sobie fertyczną swadą dał wyraz w szkicu, który okazał się jego ostatnim tekstem, napisanym bezpośrednio przed czwartym, rozległym zawałem serca, który zabił krytyka. Bieńkowski łatwo wpadał w furię, ale nie każdemu, kto go irytował, dawał do wiwatu. Szlosarkowi się dostało – co prawda rykoszetem, ale bardzo efektownie.

4.
Między oczy i już nie rykoszetem Szlosarek oberwał wtedy również od Macieja Urbanowskiego, który w szkicu Metafizyczna zupa dworował sobie z predylekcji poety do „łatwej ładności”, metafizycznych dreszczy, a nade wszystko do pisania w wierszach o jedzeniu i – na przykład – o dylematach istnienia widzianych przez pryzmat talerza. Nie mam pewności, że łatwa ładność tych wierszy nie jest tak pomyślana, by zgrzytała między zębami, ani że talerz i metafizyka nijak się nie rymują. Szlosarek czytał pisma Jakoba Böhmego. Pamiętał o jego zgrzebnej cynowej misce – o odbitym w niej promieniu światła, w którym było wszystko. Nie rozwijam tego wątku, bo można by go snuć w nieskończoność. Niemniej spostrzeżenie Urbanowskiego o jedzeniu i poetyckim wyzyskaniu podniebienia jest celne. Mam wszak wrażenie, że oparta na nim kąśliwość bierze się z prześlepienia autoironicznego pazura poezji Szlosarka i uchyla inwersyjność stojącej za tą poezją wyobraźni. Przypominam jednak tekst o metafizycznej zupie właśnie ze względu na jego kąśliwość, która wydaje mi się znamienna, bo jeśli autorowi Wierszy napisanych nie szczędzono pochwał, jeśli była w tych pochwałach powaga, jeśli trafiał się w nich wysoki ton, to nie szczędzono mu też wisusowskich kuksańców. Jakby jego poetycką obecność cechowało coś niedającego się ominąć i zarazem ze wszech miar irytującego – jakaś nieustawna, nieoswojona reszta, z którą nie wiadomo, co zrobić. Jakby solenność i drwina w myśleniu o Szlosarku były konieczne i jednocześnie niewystarczające.

5.
Marcin Świetlicki – w sugestywnej wypowiedzi dla „Czasu Kultury”, spopularyzowanej przez Parnas-bis – ujął to tak:

A w taki sposób rzecz wybrzmiała w Katechetach i frustratach Marianny G. Świeduchowskiej:

6.
Przywołuję facecje Świetlickiego i Świeduchowskiej, żeby raz jeszcze zasygnalizować, że o Szlosarku trudno jest myśleć bez grymasu ironii, bez kąśliwości, ale trudno go też zbyć wzruszeniem ramion, jeśli chce się na serio rozmawiać o panoramie polskiej poezji ostatnich kilku dekad.

7.
Siłą wierszy autora Popiołu i miodu (Znak, Kraków 1996) jest ich zmącona klarowność, ich inwersyjna nieoczywistość, która zjawia się – niczym królik z kapelusza – w lustrze z podwójnym dnem. Tak widziałem i wciąż tak widzę te wiersze. Kiedyś w podobnym duchu pisał o nich Piotr Śliwiński. I jeśli nurtuje mnie, kto wtedy się mylił, a kto miał rację – Błoński czy Bieńkowski, Stala czy Urbanowski – to pamiętam również, że racja nierzadko jest po stronie tych, którzy się mylą.

8.
W swoim czasie sporo o poezji Szlosarka napisałem. Myślałem o poświęconej mu książce. Żałuję, że nie powstała. Gdybym napisał tekst, który tutaj szkicuję, byłby w nim również ten żal. I byłyby wtórujące mu pasaże cytatów. Coś z wierszy – na przykład:

Albo:

9.
Nie napisałem ani tamtej książki, ani szkicu, który teraz przesypuje mi się przez palce. Zastanawia mnie to i niepokoi. Nie całkiem wiem, co o tym myśleć. Wydaje mi się jednak, że moja niemota ma jakiś związek z akustyką przestrzeni, w której dzisiaj głos wiersza może wybrzmieć. W pudle rezonansowym tej przestrzeni nieźle ma się zgiełk rozpisany na wtórujące sobie echolalie. Gorzej jest z takimi rejestrami, które w poezji Szlosarka jeszcze wczoraj słyszeliśmy całkiem dobrze. Jakby umilkły, jakby się rozwiały.

10.
Czy wiersze milkną? Czy może przestajemy je słyszeć? Tracimy na nie ucho? Pięćdziesiąt pięć lat temu, w roku 1970, Hans-Georg Gadamer pisał:

11.
Jeśli poezja – jak sądzę – jest przyszłością mowy, jeśli jest tym, czym ludzki język dopiero będzie, to zapewne polszczyzna swojej przyszłej formy nie odnajdzie w wierszach Szlosarka. Dziś nic na to nie wskazuje. Reliefy jego wierszy – ryte w czymś ciemnym i bezmownym, ryte w mowie otwartej na oddech tajemnicy, na grozę i głębię istnienia – nie odcisną się w języku, którym będziemy mówili w przyszłości. A szkoda.

12.
Na moje ucho, poetycka polszczyzna dryfuje od ładnych kilku lat w stronę abstraktu, w stronę konstruktów akademickich teorii i mozolnego sprawdzania, co jeszcze można wycisnąć z języka, jakie układy wyrazów są jeszcze możliwe. Innymi słowy to, co obecnie w poezji się nosi, żyje w symbiotycznym uścisku z krytyką, która wiersza potrzebuje głównie po to, żeby wypróbować na nim kolejny intelektualny koncept, kolejny dyskurs. Jest w tym płycizna sezonowości, nuda przepisywactwa, ziewanie. Dlatego ten kieracik tak chętnie żyrujemy sugestią ożywczych impulsów i wypracowywanego w pocie czoła postępu. Jak długo tak można? Bezwzględnie długo. W nieskończoność.

13.
Dla krytyki być może nie ma innej drogi. Może istotnie musi wciąż szukać nowych myślowych podniet, musi ewoluować – zwłaszcza jeśli ma przeżyć na uniwersytecie. Ale podzielam sceptycyzm Józefa Czechowicza, który pisał: „w ewolucję poezji wątpię”.

14.
Nie wierzę w ewolucję poezji. Kochanowski i Słowacki wciąż są wielkimi poetami. I nie zmieni tego wielkość poetów, którzy przyszli po nich. Wiem jednak, jak łatwo tracimy słuch, jak chętnie zapominamy. I wiem też, że łatwiej już być w ogródku, już witać się gąską, niż biec manowcami. Wiersze Szlosarka chodzą manowcami i na manowce wiodą swoich czytelników. To w nich cenię. Także to.

15.
Jeśli faktycznie – jak mi się wydaje – poezja jest dzisiaj rozpięta między dwoma biegunami: szarad i zaklęć, gagów i guseł, konstruktów i inkantacji, to mam wrażenie, że obraz sytuacji, do której piję, nadal można dostrzec w wierszu Stanisława Balińskiego napisanym 55 lat temu. Myślę o Sonecie 1970, który brzmi tak:

16.
Te podróżne płuca wierszy Szlosarka – bezsenne, wyłuskane z nocy – wciąż kołują po jakimś obcym niebie, nad inną, nietutejszą ziemią. Żyją na wygnaniu. Są przyszłością polszczyzny, która zapewne nigdy się nie ziści. Kpią z naszego słuchu. Trzymają się metafory odartej ze śpiewu, świtającej. Mylą się w sposób, który sprawia, że racja jest po ich stronie. I w tym widzę ich wartość. Również w tym.