Licząca, co ciekawe, równo 99 stron powieść, to współczesna przypowieść biblijna, której bohater, o znaczącym imieniu Tomasz – po aramejsku „bliźniaczy” – żyje na swój sposób podwójnie: z jednej strony jest silnie związany ze swoim wiejskim rodowodem, z drugiej zaś chce się od tego pochodzenia oderwać, jakby wstydził się swoich korzeni. Zamieszkawszy poza swoją wsią, czuje się podobnie jak laureatka literackiej Nagrody Nobla z 2022 roku Annie Ernaux – co przedstawia w autobiograficznej książce Bliscy – która również krępuje się rodziców, gdyż odczuwa istniejący „dystans klasowy, ale szczególny, bez nazwy” (przeł. Agata Kozak). Wewnętrzne zażenowanie wynikające z pochodzenia nie przeszkadza Tomaszowi szczerze kochać swoją matkę.

Oprócz wielu innych tematów Misterium podejmuje trudny wątek poszukiwania i konstruowania własnej osobowości. Otrzymaliśmy ją od naszych wstępnych i choć związani jesteśmy z nimi emocjonalnie, musimy odejść, negując przekazane przez nich wartości, bo tylko tak odnajdziemy drogę do własnej indywidualności. Misterium Marcina Oskara Czarnika skłania do refleksji nad uniwersalnym tematem: jednostkowej tożsamości wyrosłej na płaszczyźnie ludzkiej miłości, która, podobnie jak w Piśmie Świętym, jest największym misterium, jakie dane nam jest przeżyć. Tonacja biblijna w sposób naturalny zostaje wpleciona w tekst i nadaje całości dzieła doniosłość, tworząc nowoczesny dyskurs laicko‑religijny. Żar tradycji wypalany religijnym wychowaniem jest trwalszy niż oschłość intelektu, bo trudniej wyrwać wspomnienia z dzieciństwa, niż zasadzić surowość realności. Misterium to dwugłos Tomasza wiejskiego i miejskiego. Ten drugi tworzy siebie w opozycji do pierwszego, przepełnionego chrześcijańską liturgią i świętokradczego, próbuje udowodnić samemu sobie, że już do tamtego świata nie należy.

Dwoistość obecna jest zarówno na poziomie tematyki, jak i w stylu: fikcyjna teraźniejszość 33‑letniego Tomasza, mieszkającego samotnie w Krakowie, przeplata się ze wspomnieniami z dzieciństwa spędzonego na wsi, przy akompaniamencie kościelnych pieśni. Tomaszowe spojrzenie niedowiarka przepełnione jest biblijnymi motywami, które przeinaczają jego odbiór rzeczywistości, w której pojawia się niespodziewanie chora matka. W trakcie akcji utworu Tomasz gubi ją bądź gubi się i trafia do nocnego klubu. W kontrze do tradycji reprezentowanej przez rodzicielkę bohater spotyka pracującą w lokalu niebinarną postać, którą nazywa biblijnymi imionami – Jan‑Maria – i która przypomina mu o homoseksualnych skłonnościach z lat wczesnej młodości. Dopiero teraz, podczas poszukiwania zagubionej w metropolii matki, bohater odnajduje siebie: bardziej wiejskiego niż miejskiego. Postanawia więc powrócić do wiejskich korzeni, lecz kiedy tam przybywa, ukochana matka umiera. Jak to zwykle bywa, dopiero ostateczne odejście najbliższej osoby pozwala na całkowite i bezwzględne jej zaakceptowanie, co czyni możliwym powrót do miejskiego życia, teraz już wolny od wstydu i innych negatywnych emocji. Współczesną przypowieść biblijną zamyka cytat z Pieśni nad pieśniami, towarzyszący miłosnemu spotkaniu Jana‑Marii z Tomaszem.

Marcin Oskar Czarnik wraz z Misterium rozpoczął swoją literacką trajektorię książką o znaczeniu symbolicznym, która w sposób esencjonalny obejmuje głębokie przesłanie o potrzebie odnalezienia siebie. Książką tą autor zdobył aplauz krakowskiego świata literackiego i zainicjował swoją, miejmy nadzieję długą i udaną, karierę pisarską, w której stara się pogodzić tradycję światowej literatury ze współczesną narracją tematyczną. Z mistrzostwem posługuje się bogatą polszczyzną, rejestrując różne jej aspekty, zarówno wysokie rejestry, jak i wiejską gwarę. Dzięki temu książka staje się ciekawa także z punktu widzenia etnograficznego i pokoleniowego. Warto za jej pośrednictwem zaznajomić się z aktualną polską literaturą.