Przypomnijmy. Dariusz Bitner zadebiutował w roku 1970 w szczecińskim tygodniku „Jantar” i od tego czasu regularnie publikował między innymi właśnie w „Twórczości”, ale także w „Radarze”, satyrycznej „Karuzeli”, „Literaturze”, „Odrze”, „Portrecie” czy „Nowym Wyrazie”. Przez jakiś czas sam zresztą wydawał pismo „Baborak. Kultura Szczecińska”. Był także związany z III Programem Polskiego Radia oraz Rozgłośnią Szczecińską. Jest autorem licznych powieści, książek dla dzieci, opowiadań, esejów i felietonów, wielokrotnie nagradzanym za swą twórczość. Otrzymał między innymi Nagrodę im. Stanisława Piętaka (1982), Nagrodę im. Andrzeja Bursy (1985), Nagrodę im. Edwarda Stachury (1990) czy Nagrodę Fundacji Kultury za książkę Pst (1997). Jest bohaterem dokumentu Tomasza Lengrena Kfazimodo. Dariusz Bitner (1993), który był częścią cyklu Portrety współczesnej prozy polskiej.

Według niektórych krytyków i historyków literatury proza Bitnera jest jednym z najważniejszych zjawisk we współczesnej literaturze polskiej, a sam Bitner jest pisarzem wybitnym, lecz niedocenianym.

Fikcja pisana zresztą była bardzo długo – „pracę nad książką […] rozpocząłem w roku 2007. Przez te wszystkie lata pisałem ją, mimo wszelkich, a czasem bardzo wielkich przerw, po których nie raz, nie dwa, zamierzałem złożyć broń i zrezygnować, w najgorszych jednak chwilach znajdowałem pomoc i motywację do dalszej pracy […]”, wyznaje pisarz. Fragmenty były wprawdzie publikowane wcześniej na łamach „Twórczości”, ale jak przyznaje autor na spotkaniach autorskich, sam myślał, że będzie ją już pisać do końca życia. Zresztą w części recenzji pojawiły się głosy, że to „książka życia” Bitnera, ta najważniejsza i najlepsza.

Trzeba jednak przyznać, że z Bitnerem problem miewają również i specjaliści – krytycy literaccy, którzy czasami jego zawsze nieco autobiograficznym i autotematycznym książkom zarzucają niemoralność, niemal pornografię oraz brutalizację języka objawiającą się nadmiarem wulgaryzmów i opisów czynności fizjologicznych. Bitner jest przy tym, należy wyraźnie podkreślić, pisarzem niezwykle konsekwentnym, w Fikcji pojawiają się wszystkie wątki, do których już nas przyzwyczaił w takich zbiorach, jak między innymi trylogia Pst (1997), powieść Rak (1998) czy seria „cynamonowa”, w której dotychczas ukazały się Jesień w Szczecinie, czyli majaki cynamonowe (2011) i Wciąż jesień, czyli inne majaki cynamonowe (2016), a pod koniec 2018 roku ukazała się trzecia część zatytułowana Ostatnia jesień przed zimą, czyli koniec trylogii cynamonowej.

Wróćmy jednak do Fikcji.

Wydaje się, że historia opowiedziana w powieści jest banalnie prosta. Bohater wsiada pewnego listopadowego wieczoru do pociągu i ze współpasażerami umila podróż opowiadaniem różnych historii. Każda z postaci ma oczywiście do opowiedzenia własną historię, przy czym

Z owego splotu różnorakich historii bierze się więc szkatułkowa budowa powieści, nasuwająca oczywiście skojarzenia z Rękopisem znalezionym w Saragossie Jana Potockiego. Fabuła składa się zatem z kilkudziesięciu odrębnych opowieści, których połączenie nie daje jednak w tym przypadku pełnego obrazu całości. Dlaczego?

Na początku narrator zwraca się nawet do bohatera bezpośrednio w drugiej osobie liczby pojedynczej:

Opowieści się rozrastają, przy czym jest to rozrost nie ograniczony ani wyobraźnią autora, ani obowiązującymi konwencjami literackimi czy czytelniczymi oczekiwaniami i przyzwyczajeniami. Nawiasem mówiąc, pisarzom skupionym wokół „Twórczości” wielokrotnie zarzucano egotyczność, niezrozumiałość i niewychodzenie naprzeciw czytelniczych oczekiwań. W tym przypadku jednak, to wielka zaleta tej prozy, jeśli czytelnik zbytnio „nie zirytuje się” – z powodu niedokończonych historii i niespuentowanych dowcipów będzie mieć bowiem lekturową „frajdę”, musi tylko zgodzić się na podjęcie z autorem gry opowieścią i gry w opowieść jednocześnie. Przy czym, oddajmy znowu głos Franczakowi, „gra opowieścią sama w sobie staje się opowieścią – opowieścią o świecie wydanym niekończącej się grze”. Opowieści wspomnieniowe są więc ubarwione wyobrażeniem prawdy, opowiadania pasażerów wyrastają jedne z drugich, płynnie przechodząc z tematu na temat, mimo że jakiś jest jeszcze nie skończony, narrator ujawnia czasami swą obecność i niemal familiarny związek z czytelnikiem. Na przykład w historii miłosnej Moniki i Mariusza padają słowa:

Z innej zaś strony, wszystkie wbrew pozorom nie powiązane z sobą historie składają się w opowieść o procesie dojrzewania, o rozprawieniu się z fikcją świata, o poznawaniu świata z perspektywy dziecka. Trzeba zresztą zauważyć, że u Bitnera często pojawia się owa dziecięco naiwna perspektywa, infantylizacja zwiększa bowiem percepcję poznania – „kiedy dziecko było dzieckiem, nie wiedziało, że jest dzieckiem”, pada w słynnym filmie Wima Wendersa Niebo nad Berlinem. W prozie autora Opowieści Chrystoma (1992) odnaleźć można podszytych dzieckiem dorosłych i zbyt dorosłe dzieci (zob. Krzysztof Uniłowski, Bitner dzieckiem podszyty, [w:] tegoż, Skądinąd. Zapiski krytyczne, Bytom 1998). Dlatego właśnie wszystkie historie opowiadane sobie przez współpasażerów składają się na epicką opowieść o życiu, będącą splotem opisów realności i świata wyobraźni jednocześnie, przy czym każda pisana jest innym językiem.

Jedna z bohaterek, Oliwka, opowiada na przykład o kultowym niegdyś serialu Święty, w którym główną rolę – detektywa Simona Templara – zagrał Roger Moore. Oliwka stała się specjalistką od Świętego, bo pisała niegdyś tekst zatytułowany Uroczy łotr. Percepcja serialu „Święty” i jego wpływ na kształtowanie się współczesnych postaw szowinistycznych, czyli jak to się stało, że uroczy i szarmancki bohater kultury masowej przyczynił się do upokorzenia kobiet XXI wieku. Warto zresztą dodać, że jeden z odcinków VI serii serialu, z roku 1968, nosił nawet tytuł The Fiction Makers, a według Oliwki to właśnie od tego momentu widać było, że „wprost od Świętego wziął się styl Jamesa Bonda w wykonaniu Rogera Moore’a”. Fragment ten jest dość długi i napisany w zupełnie innym stylu. Ot, taki niewinny(a) flirt (gra) Bitnera z kulturą popularną. „Bitner lubi grę. Każde jego wystąpienie, przy pozorach szczerości, okazać się może zasłoną czy unikiem” (Krzysztof Uniłowski, Błogosławione skutki niemocy, [w:] tegoż, dz. cyt.).

Fikcja jest bez wątpienia powieścią w toku, otwartą i samozwrotną, to work in progress i dla autora, i dla narratora, bohaterów, czytelników. Znajdziemy tam oczywiście i wątki autotematyczne. Bitner w usta swych postaci wkłada nie tylko ironiczne frazy dotyczące samej literatury, ale nawet i brutalizacji współczesnego języka, co zawsze zarzucali mu krytycy, a na co sam zawsze się zżymał. Pewna bibliotekarka wdaje się w dyskusję o literaturze:

Dla Dariusza Bitnera literatura jest zawsze podmiotowa. Jak sam wyznawał w tomie Piszę, „od kiedy utwierdziłem się w przekonaniu o nierozerwalności pisania i życia, fikcji i rzeczywistości – piszę, by żyć” (Dariusz Bitner, Piszę, Warszawa 2003, s. 51).

I na koniec nasuwa się jeszcze jeden cytat, słowa brytyjskiego pisarza Gilberta Keitha Chestertona: „literatura jest luksusem, fikcja zaś koniecznością”. A Fikcja jest koniecznością lekturową.