Pani Danusi Dębskiej z Jeleniej Góry

Austriacki pisarz Ka von Wein‑Gibz napisał nowelę: w sanatorium Wysoka Łąka k. Jeleniej Góry wzorowanym na tym w Davos k. Czarodziejskiej Góry, leczył się malarz. Gdy mu się pogorszyło, zaczął malować autoportret trumienny. Pracował, ale słabł i coraz bardziej przypominał białe podobrazie, podczas gdy jego podobizna nabierała kolorków. Zmarł. Jego ciało skremowano, ale na portrecie żył, bo zarażał prątkami gruźlicy. Obraz spalono. Chciałoby się powtórzyć za Nietzschem: „Pisz krwią, a dowiesz się, że krew jest duchem”.

Nasuwa się na myśl Portret Doriana Graya Oscara Wilde’a. O młodzieńcu, którego portret brzydnie, im bardziej on robi się zły. Przypomina się miniatura Borgesa. O malarzu, co zagraca obraz różnistymi rzeczami, by na koniec stwierdzić, że namalował… swój konterfekt.

Drzewiej, gdy był las, nie było nas, wierzono, że artefakty żyją. Posągi Fauna² i innych bogów³ Grecy przykuwali do ścian świątyń, by im nie uciekły. Z kolei w skryptoriach mnisi przygwożdżali do pulpitów opasłe księgi łańcuchowe. Bo brać złodziejska⁴, gdy zwęszy hossannę – hossę na rynku kradzionych przedmiotów kultu religijnego, zwyżkę większą niż hossa, bessa i desa razem wzięte, okradnie klasztor jak hieny cmentarne⁵ piramidę Cheopsa⁶.

Twórcy stają na rzęsach, by tchnąć życie w dzieło. Idąc za radą Cenniniego, pejzażyści robili farby z tego, co znaleźli w malowanym otoczeniu, a Rembrandt okrywał pozujących płótnem, jakie napinał na blejtram. Artysta traktuje pracę z powagą jak lekarz⁷, a nawet ze śmiertelną powagą jak łapiduch. W imię prawdy zrobi wszystko, tak jak krowa zrobi wszystko w ymię mleka. Jest niczym panna, która by znaleźć chłopa⁸ i doczekać się oświadczyn⁹, odśpiewa hymen¹⁰, poświęci wianek¹¹, puści go¹² lub sama się puści.

Hrabal wcierał piwo we włosy, by poczuć smak. Picasso przybił do ściany żywego gołębia, by oddać jego lot. Van Gogh, by pojąć harmonię, brał lekcje fortepianu i wtranżalał farby. Schwitters przebił sufit, gdy Merzbau (wieża sklecana z rupieci) sięgnęła powały. Opałka – autor obrazów liczonych, dzień w dzień pisał kolejne liczby, wymawiał je, nagrywał i robił sobie zdjęcie. Pewien poeta idąc spać, wywieszał kartkę „Poeta pracuje”, Hauptmann na ścianach sypialni zapisywał sny itd.

Japoński malarz‑kamikadze skoczył z dachu na płótno, by namalować swoją śmierć. Głup! (walnięty). Odbiła mu palma pierwszeństwa¹³. Gdyby nie trafił w obraz, to byłby strzał w dziesiątkę – taki, że dycha nie dycha.

Wymiana barterowa¹⁴ życie za sztukę nie ma sensu. Więcej rozumu miał Wilfred – autor Nokturnu opus 18 będącego niczym orkiestry wojskowe¹⁵ i trwającego (uwaga!) pięć lat, trzysta pięćdziesiąt dziewięć dni, dziewiętnaście godzin, dwadzieścia minut i czterdzieści osiem sekund. On tylko pomylił sztukę ze zwłoką – zabitym czasem, który jak szampan na Sylwestra¹⁶ wykorkował i strzelił w kalendarz.

Według Chińczyków sztuce nie wolno upodabniać się do życia niby bliźniacze miasta¹⁷. Sztuka ma działać jak życie. Niechby nawet jak Afrodyta pędzla Zeuksisa, który miał takie poczucie humoru¹⁸, że widząc obraz, wygiął usta w podkówkę, uśmiał się jak koń i wyciągnął kopyta. Nie trzeba robić z siebie mokrej plamy, by powstał autoportret o uderzającym podobieństwie¹⁹, ani przepisywać życia toczka w toczkę jak Zofia Tołstoj Wojnę i pokój. Życie trzeba kopiować jak studenci Gombricha sowę, z której za entym razem wyszedł… kot.

Sztukę zabija dosłowność. Portret Jerzego Kosińskiego z kocimi źrenicami czy van Gogha z chabrowymi białkami są prawdziwsze niż foty. Borges recenzował więc fikcyjną prozę, Nabokov nierealnego filozofa. Hrabal też cóś²⁰ zmyślał. Nie musiał stroić się w cudze piórka²¹ i skakać z okna, gdy karmił gołębie. On i życie kochali się jak dwa gołąbki (gruchali się).

Max Ernst namalował wiernie ogródek. Prócz jednej gałęzi psującej kompozycję. Wziął więc topór strażacki²² i niby Raskolnikow²³ obciął gałąź.