Taormina, 17.2.61

Kochany Jerzy –
Dostałem twoją depeszę, bardzo dziękuję, ucieszyła mnie, tyle tylko że nie wiem, czy to już urodzinowa, czy z powodu awantur na Matce Joannie¹. Jeżeli imieninowa, to przedwcześnie, bo depesze jednak nie chodzą trzech dni, przychodzą zazwyczaj w 2–3 godziny. A jeżeli z powodu Matki Joanny, to ja się tym nie przejmuję. Znalazłem dziś wiadomość o tym w „Mondzie” i ucieszyłem się, że prawidłowo napisali moje nazwisko. Tutaj mam wielkie przykrości także, bo jakieś pismo faszystowskie przedrukowało z „Lettres Nouvelles” to o Crocem z komentarzami okropnymi i dla Crocego, i dla mnie, i dla Reny J[eleńskiej]². Zastanawiam się, czy to rzeczywiście moje przeznaczenie, żeby szargać świętości. Tu Croce, tam Pan Jezus – a zdawałoby się taki spokojny, potulny człowiek, można nawet powiedzieć oportunista – i co pewien czas tego typu awantury. Co za dziwne przeznaczenie. Co prawda nie bardzo mi się chce wracać do Warszawy na owe listy anonimowe, zgorszone miny Zawieyskiego³ i nawet mordobicia. Dwa kroki mógłbym zrobić – okno i przepaść, 200 metrów – czy nawet sto, ale nóżek bym sobie nie połamał. I wyjście ze wszystkiego: nie potrzebowałbym być posłem, ani prezesem, ani redaktorem, ani dziedzicem, ani administratorem, ani mężem, ani dziadkiem, ani ojcem, ani przyjacielem, ani autorem, ani kompozytorem, ani zaiksem, ani psifixem, ani nowelistą, ani antysłonimczystą, ani, ani, ani… A tak, to życie, które mnie nawet ściga comme un taon⁴.

Florencja, 27.2.61

Kochany Jurku –
Verdiani¹⁴ dał mi lutowy numer „Twórczości”, który przeczytałem od deski do deski. Jest to bardzo dobry numer¹⁵, chociaż trochę za duży horyzont¹⁶, a za mało not. Kijowski¹⁷ też zawsze stosuje ten sam system: gada, gada, gada, a potem na zakończenie powiada, że to wszystko nieważne¹⁸. Powiedz także Słuckiemu¹⁹, że z wiersza Briusowa²⁰ „ach prikraj twoi blednyje nogi…” śmiano się tylko od roku 1905 do 1917. Bo po rewolucji okazało się, to był normalny wiersz zwrócony do ukrzyżowanego Chrystusa – ale cenzura go skonfiskowała oprócz pierwszej linijki. Zresztą cała strona była wykropkowana²¹. Tak samo powiedz Słuckiemu (i Śpiewakowi²² też), że Czyhanie na Boga było o cztery lata wcześniejsze od „Balmonta, Briusowa, Błoka”²³. Karstowi²⁴ też poplątał się Borchardt²⁵ ze Schröderem²⁶. Za dużo też o Iwaszkiewiczu²⁷. Ale to wszystko głupstwa, numer w sumie dobry. Tylko jedna rzecz mnie irytuje. A nawet nie irytuje, ale uważam, że tego nie powinno u nas być. Chodzi o artykuł Berezy²⁸ o Zbyszku²⁹. To już takie szczebiotanie (o szczebiocie), takie dziubdziu-dziubdziu, takie jakieś pretensjonalne w swojej dezynwolturze. Książka Zbyszka może być rozmaicie interpretowana, w naszym interesie leży jej interpretowanie na poważno. A tu tymczasem takie figle migle, skakanie przed źwierciadłem i pokazywanie sobie figloków (niestety palcami). „Twórczości” grozi to niebezpieczeństwo intelektualnego marivaudage’u³⁰, trzeba się starać go dać jak najmniej, bo wcale z naszymi schöngeistami³¹ nie można, a tu ten artykuł wysunięty na pierwszy plan jako książka miesiąca podkreśla te właśnie najgorsze strony naszego pisma. Pokaż ten list tylko Ance³² i trzeba, abyście zwrócili na to uwagę, nie można dawać naszym wrogom doskonałej broni w rękę. Trzeba naprawdę starać się być poważnym. Wzorem „naszej” recenzji chyba jest Tomka Burka o Ambasadorach³³, bo on opowiada o konkretnej książce i bynajmniej nie chce pokazać swojej inteligencji czy błyskotliwości, co się zdarza np. Andrzejowi. À propos, jak jego zdrowie?³⁴

[Zakopane, 5 kwietnia 1961]

Kochany, zobaczymy się na pewno wcześniej, nim dostaniesz tę kartkę, ale chcę, żebyś wiedział, że myślałem tu o tobie. Jaka to przełęcz opisana jest w Sławie i chwale? Nie mogłem sobie tu przypomnieć. Jestem zachwycony Tatrami, właściwie znałem tylko i to troszeczkę Zakopane, a to zupełnie co innego.

9 I 62 Szpital³⁵

Kochany Jurku –
Ożeń się z Anne Marie de Grammont³⁶, fortuna olbrzymia, babka duchesse³⁷ d’Albufera, wprawdzie noblesse d’Empire³⁸, ale dolary współczesne. Michała³⁹ zrobisz comte de Grammont, a o Hance⁴⁰ będzie się mówiło „son mari a épousé une Grammont”⁴¹ z westchnieniem. Bardzo mi na tym zależy, żeby zrobić figla tym bubom. Marysia⁴² Ci to wytłumaczy. Nie daje mi ta myśl spać nocami – obok innych rzeczy – a nikt nie chce tego zrozumieć. Profesor Wesołowski⁴³ jest mało wrażliwy na znaczenie rozwarstwień społecznych. Dla niego człowiek bez jednej nerki to taki sam jak wszyscy inni – a ja uważam, że nie.

Londyn, 12.2.62⁴⁴

Kochany Jurku –
posyłam wam na editorial to, co powinno było być moją mową pogrzebową. Smutno mi, że nie pożegnałem Władka⁴⁵ – gdyby nie nadawało się to na editorial, to umieśćcie w jakiej gazecie, np. „Życiu Warszawy”, bo chciałbym, aby to było wydrukowane⁴⁶. W Londynie wicher, samotno i nudno. Emigracja smutna do płaczu, a pogoda, która była przez parę dni cudowna, skończyła się. Co słychać w naszej budzie? Brak mi was bardzo, bo jednak ze „starymi” przyjaciółmi dogadać się niepodobna⁴⁷ – i to jest właśnie to tragiczne. Londyn bardzo mi się podoba, szkoda, że się tu nie osiedliłem dwadzieścia lat temu, teraz za późno. Trzeba myśleć o innym osiedleniu. Tak mi dobrze pomyśleć, że się nam jednak mimo wszystko dobrze pracuje przez te 8 lat i że zrobiliśmy swoje. Dzisiaj byłem w British Council, które mi obiecało potrzebne kontakty.