Zapytany o ideę Nagrody Poetyckiej imienia Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego „Orfeusz” jej pomysłodawca, Wojciech Kass, tak argumentował: „Można […] powiedzieć, że tę nagrodę powołałem przeciwko opresji dyskursu dominującego w poezji oraz stojącym za nią i panującym obecnie postawom ideologicznym po to, by wyeksponować inną mowę wiersza, równie istotną. […] Miałem […] dość – i to mocne słowo «dość» także świeciło, kiedy powstawały zręby preambuły i koncepcji nagrody – dość nijakości, bezideowości i bezcelowości eksponowanych tomów wierszy, dość literackich cmokaczy […], którzy, rzekomo w imię artystycznej i myślowej niezależności, powtarzają, gdzie się da, banały, dawno już wyćwiczone i wymiętoszone na paryskich czy nowojorskich salonach”. Ustanowiona w 2011 roku nagroda (pierwsza edycja odbyła się w roku następnym) przyznawana jest za wybitne osiągnięcia we współczesnej poezji lirycznej w dwóch kategoriach: „Orfeusz” (za najlepszy tom poetycki roku) i „Orfeusz Mazurski” (za najlepszy tom poety z Polski północno-wschodniej). W 2015 i 2017 roku przyznano również „Orfeusza Honorowego”, którego otrzymali kolejno Feliks Netz (za tom Krzyk sowy) i Krzysztof Kuczkowski (za zbiór wierszy Ruchome święta). Jury Nagrody składa się z uznanych krytyków literackich, poetów i redaktorów, wśród których byli i są między innym Tomasz Burek, Janusz Drzewucki, Wojciech Kass, Antoni Libera, Jarosław Ławski.
Tom Z ducha Orfeusza zbiera monograficzne opracowania krytycznoliterackie, dotyczące twórczości laureatów (po dwa teksty o jednym poecie). Powstawały one na przestrzeni sześciu lat istnienia nagrody. Obok przedstawienia pogłębionej analizy poezji dwanaściorga nagrodzonych (w tym sześciorga uhonorowanych „Orfeuszem” ogólnopolskim, pięciorga „Orfeuszem” mazurskim i jednego „Orfeuszem” honorowym) „jest to też praca historyczna: utrwala bowiem życie pewnego środowiska, ludzi spod znaku Orfeusza i Gałczyńskiego” – tak we wstępie do tomu napisał Jarosław Ławski. Wśród wielu nagród literackich i poetyckich w Polsce „Orfeusz” zajmuje miejsce szczególne. Zarówno w cytowanych słowach Wojciecha Kassa, jak i w nazwie oraz regulaminie nagrody („Orfeusz” to nawiązanie do napisanego przez Gałczyńskiego libretta operetki Orfeusz w piekle) wyraźnie podkreślona jest kategoria liryczności, charakteryzująca zgłaszaną twórczość. Tym samym wyznacza ona pewne ramy estetyczne, w których mieszczą się zarówno wartości orfickie (prawda, dobro i piękno, a także duchowość), jak też humor, ironia, eksperymentowanie ze słowem – czyli to, co najpełniej zostało zrealizowane w poezji Gałczyńskiego.
Ideą przyświecającą twórcom Nagrody było wyłonienie spośród tendencji poetyckich XXI wieku tych opartych na impulsie metafizycznym. Myśl tę trafnie doprecyzowują słowa Zbigniewa Chojnowskiego z artykułu Miary zwycięstwa, które jest katastrofą (o twórczości Krzysztofa Karaska): „Poeta pisze wiersz, aby ujrzeć to, co zakrywa język, i to, co jest od niego ważniejsze, bardziej źródłowe, co napędza życie, świadomość i nienazywalną sferę istnienia, bez której człowieczeństwo nie może się obyć”. To poszukiwanie boskiego pierwiastka, poprzez które człowiek poznaje samego siebie, choć przybiera różnorakie kształty, tak samo obecne jest w odbudowującej tradycje romantyczne liryce Przemysława Dakowicza, psalmicznych wierszach Jana Polkowskiego, teologicznym namyśle nad materią Krzysztofa Karaska, płynących z natury impresjach Erwina Kruka, rozpaczliwym poetyckim krzyku Kazimierza Brakonieckiego czy fotograficzno-filozoficznych utworach Janusza Szubera.
W artykule poświęconym twórczości Przemysława Dakowicza Dariusz Kulesza zauważył: „Najważniejsze są słowa poezji, które wypowiada się po to, by odbudowywały wspólnotę, by ją tworzyły, by pozwoliły jej przetrwać. Jeśli są skuteczne, tak się stanie: wspólnota zostanie odbudowana, będzie nieustannie tworzona, przetrwa”. Poezja spod znaku „Orfeusza” to więc poezja liryczna, jednocząca, zaangażowana duchowo, zdystansowana wobec – jak ujął to Wojciech Kass w cytowanej wypowiedzi – panujących obecnie postaw ideologicznych, kontynuująca mit nieśmiertelności słowa.
