Ilekroć o tym wspominam, przychodzi mi na myśl groteskowa, a może tylko idiotyczna scena, która wydarzyła się w czasie stanu wojennego (jak to brzmi, aż ciarka samotna przebiegła obok biurka, przy którym siedzę). Mam na myśli pewną rozmowę telefoniczną, która odbyła się pomiędzy mną a H.Z. z Warszawy w czasie, gdy takiemu przedsięwzięciu wciąż jeszcze towarzyszył tajemniczy głos (spersonifikowany w filmie Sylwestra Chęcińskiego Rozmowy kontrolowane przez Ryszarda Kotysa). Prawda jest taka, że kontrolowanie rozmów telefonicznych uważane było powszechnie za jeden z elementów groteski w całkiem ponurych i mało zabawnych realiach ówczesnej Polski. Jakiś element inwigilacji był wszak nie tylko możliwy, ale też oczywisty. Rzecz w tym, że nikt nie wiedział, na kogo (poza pewnymi oczywistościami) padnie i na kogo bęc. Cóż, H.Z. nie był postacią anonimową, pracował w redakcji „Polityki” (tygodnika o znaczeniu wielekroć większym niż dzisiejsze tygodniki razem wzięte, pisma poważnie związanego ze sferami rządowymi, nie tylko za sprawą swego redaktora naczelnego).

Dodam jeszcze, że wciąż miałem z tyłu głowy echa komunikatów radiowych o wszelkich niesubordynacjach, za które groziły różnej długości kary więzienia, do kary śmierci włącznie. Miałem wtedy na sumieniu pewną przewinę wobec Wojska Polskiego, którą bez trudu dałoby się zakwalifikować jako pokazową wręcz niesubordynację. Więc chociaż powtarzana natrętnie, wręcz obsesyjnie, informacja o czyhającej na niegrzecznych Polaków karze śmierci szybko zaczęła trącić histerycznym tupaniem nóżką rozkapryszonej panienki, to jednak szacunek do słowa robił swoje. „Kara” i „śmierć” wisiała nade mną przez cały stan wojenny, jak miecz Damoklesa.

W takim to krajobrazie odbyła się rzeczona rozmowa telefoniczna kilka dni po powrocie z Warszawy. Tam, w gronie przyjaciół z „Twórczości”, acz w mieszkaniu H.Z., dałem się ponieść emocjom i zacząłem opowiadać o fascynacji dedykacjami, a tą w szczególności, tylko nie umiałem jej przytoczyć w całości. „Ale ja mam tę książkę” – H.Z. zniknął w drugim pokoju, po czym wrócił z powieścią w oryginale, po angielsku. Okazało się, że nie czytał jej jeszcze, ale odszukał dedykację i a vista ją przetłumaczył, ku ogólnemu zadowoleniu. Obiecałem mu przesłać polskie wydanie i oczywiście przesłałem. „Pistolet już ci posłałem” – oświadczyłem przez telefon. Zapadła cisza, w mojej głowie włączyła się wirówka nonsensu. „Mówię oczywiście o książce Pistolet” – dodałem bardzo wyraźnie. „Oczywiście” – poświadczył. Więc brnąłem dalej: „Autorstwa Jamesa Jonesa”. „Tak jest, książka Jamesa Jonesa” – zgodził się. Nie było w naszej rozmowie żadnych śmichów-chichów i więcej do tematu nie wracaliśmy. Książka też do mnie nie wróciła.

Zamknąłem więc temat dedykacji pomieszczanych w druku. W końcu to bez najmniejszego znaczenia, komu autor poświęca swe dzieło, nawet jeśli rzeczywiście pisał je dla wybranej osoby. I tak nieważne dla kogo, ważne jedynie kto. I ważne co.

Teraz jednak (całkiem niedawno, jeśli komuś to coś mówi, że niedawno) uświadomiłem sobie obecność specyficznej odmiany dedykacji. Mam na myśli tę, którą autor odręcznie wpisuje na egzemplarzu książki. Takie wpisy przepadają najczęściej bez śladu; pół biedy, jeśli są to konwencjonalne i zdawkowe wpisy dla obcych autorowi czytelników, ale co z tymi całkiem osobistymi, nieraz finezyjnymi i błyskotliwymi utworkami, które w ostateczności mają jednego tylko czytelnika. Przypomniałem sobie, że sam na prawo i lewo wpisywałem niestworzone opowieści, często rymowane, często narracyjne, stworzone z rękawa, z kapelusza, z mglistych wyobrażeń i niejasnych nastrojów chwili. Hm, takich utworków też nie sposób wyszukać, nie da się ich zebrać, by potem smakować, w oderwaniu od pierwotnej użyteczności. Tyle fajnych wpisów się marnuje…

A oto dedykacja, dla której powstał ten tekst. Przyjęła formę epistolarną, co nie zmienia faktu, że została pomieszczona na stronie przedtytułowej książki Henryka Berezy Wypiski (Wydawnictwo Forma, Szczecin 2006).

Henryk
Warszawa, 29 października 2006